ص:2

مهدی اسماعیل پور دره

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

فقراء به راحتی زندگی می کردند.«3 از نظر تاریخی شواهد معتبری4 داریم که فقر در بعضی از مناطق معّینی در دوره های اولیه دین اسلام از بین رفته است. به طور مثال، در یمن در حدود سه سالی بود که همه عایدات س__الیانه زکات، نمی توانست مورد استفاده قرار گیرد، زیرا نیاز به آن وجود نداش__ت و به مدینه منتقل ش__د یا در مصر در زمان عمر بن عبدالعزیز عایدات زکات به اندازه ای رس__ید که مردم فقیری نبودند تا آن را در خواست نمایند.5

البّته این در صورتی اس__ت که سیستم اقتصادی کشور, متعادل بوده و توزیع ثروت و درآمد در آن عادلانه باش__د. بنابراین، برای اینکه نظام زکات کارکرد مناسب خودش را داشته باشد  باید سایر نظام ها به ویژه نظام اقتصادی، اسلامی شود.

اگرچه تا زمانی که سیس__تم اقتصادی ما به طور کامل اس__لامی نشود زکات به تنهایی نمی تواند موجب برطرف شدن فقر جامعه شود، ولی می تواند به عنوان یک منبع قابل قبول از ش__دّت فقر بکاهد. به همین دلیل باید، یکی از دغدغه های نظام اسلامی و خواست به حقّ مؤمنین، فراهم آوری زمینه های لازم نظری و عملی برای اجرای زکات در ایران اسلامی باشد.

عاملین محترم زکات! ش__ما یکی از مهمترین گروه هایی هس__تید که می توانید زمینه های اجرای زکات را در جامعه  فراهم نمایید و  بیشترین تعام__ل را با زکات دهندگان دارید. به همین دلیل اگر دارای اطلاعات کافی باشید  و بتوانید ارتباط خوبی با زکات دهندگان برقرار نمایید، در افزایش میزان زکات تاثیر بسزایی خواهید داشت.

به همین دلیل در این کتاب سعی شده اطلاعات مورد نیاز شما جمع آوری گردد و مطالبی را که یک عامل زکات باید بداند آورده شود.

در این کتاب از کتاب زکات حجت الاسلام و المسلمین قرائتی و احکام زکات حجت الاسلام و المسلمین فلاح زاده استفاده شده است.

امید است این اثر ناقابل مقبول درگاه حضرت حق قرار گیرد و بتواند تاثیری را هر چند ناچیز در زمینه جمع آوری و توزیع زکات داش__ته باشد.

ص:8

به امید روزی که به این واجب الهی فراموش شده، به طور کامل عمل ش__ود و به کمک آن، فقر از جامعه اس__لامی مان رخت بربندد و دیگر فقیری باقی نماند.ان شاءاﷲ

ص:9

ص:10

حکومت اسلامی را گذارد و طبعا نیاز به تشکیل بیت المال پیدا کرد، از طرف خداوند ماموریت یافت که زکات را از مردم بگیرد (نه اینکه خودشان به میل و نظر خود در مصارف آن صرف کنند).

آیه شریفه (خذْ منْ أمْوالهمْ صدقةً ...) (سوره توبه 103) در این هنگام نازل شد، و مشهور این است که این در سال دوم هجرت بود، سپس مصارف زکات به طور دقیق در آیه 60 س__وره توبه است بیان گردید، و جای تعجب نیس__ت که تشریع اخذ زکات در آیه 103 باشد و ذکر مصارف آن که  میگویند در سال نهم هجرت نازل شده در آیه 06، زیرا  میدانیم آیات قرآن بر طبق تاریخ نزول  جمعآوری نشده، بلکه به فرمان پیامبر (صلی اﷲ علیه و آله) هر کدام در مورد مناسب قرار داده شده است.6

3. قرآن عدم پرداخت زکات را از اوصاف مش__رکین بیان نموده است:

»و ویلٌ لِّ لْمشْرکین الّ ذِین لا یؤْتون ّ الزکوة و هم بالاخِرةِ همْ کافرون «10

(و وای بر مشرکان.کس__انی ک__ه زکات  نمیپردازند و آنان  همانهایی هستند که به آخرت کافرند.)

4. در برخی از آیات قرآن، زکات در ردیف ایمان به مبدا و معاد ذکر شده است:

»إنّ ما یعْمر مساجِد ّ اﷲِ منْ آمن بِ ّ اﷲِ و الیوْمِ اْلْآخِرِ و أقام ّ الصلاة و آتی

ّ الزکاة و لمْ یخْش إلاّ  ّ اﷲ فعسی  أولئک أنْ یکونوا من اْلمهْتدین«11

(مساجد خدا را تنها کسانی باید آباد کنند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و نماز را به پا داشته و زکات  میپردازند و جز از خدا  نمیترسند.

امید است که آنان از  رهیافتگان باشند.)

5. زکات از نش__انه های آیی__ن محکم و دین اس__توار »دین قیم« است:

  »و ما أمروا إلاّ  لیعْبدوا ّ اﷲ مخْلصین له ِّ الدین حنفاء و یقیموا ّ الصلاة و یؤْتوا ّ الزکاة و ذلک دین القیِّ مة«12

(و به آنها دستوری داده نشده بود جز اینکه خدا را بپرستند در حالی که دین خود را برای او خالص کنند و از شرک به توحید بازگردند، نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند و این است آیین مستقیم و پایدار!)

6. زکات یکی از برنامه های دائمی مؤمنان است:

»قدْ أفلح المؤْمنون ..... و الّ ذِین همْ ل ّ لزکوةِ فاعِلون «13(مؤمنان رس__تگار شدند.... و همان کسانی که زکات  میپردازند.)

»هدًی و بشْری  للْمؤْمنین الّ ذِین یقیمون ّ الصلوة و یؤْتون ّ الزکوة و هم بالاخِرةِ همْ یوقِنون« 14

(که (قرآن    وس__یلهی) هدایت و بشارت برای اهل ایمان است.کسانی

ص:14

که نماز  برپامیدارند و زکات  میپردازند و تنها ایش__انند که به آخرت یقین دارند.)

7. عدم پرداخت زکات عقوبت شدید الهی را در پیش دارد:

»و الّ ذِین یکْنزون ّ الذهب و الفِ ّ ضة و لا ینفقونها فیِ سبیلِ ّ اﷲِ فب ِّ شرْهم بعذابٍ ألیم «15

(و کسانی که طلا و نقره  میاندوزند و آن را در راه خدا انفاق  نمیکنند، پس آنان را به عذابی دردناک، بشارت بده!)

در تفس__یر مجمع البیان در ذیل این آیه آمده اس__ت :16 »یعنی اموال را انباشته می کنند و زکاتش را  نمیپردازند، چون از رسول خدا- صلی ّ اﷲ علیه و آله- روایت شده که فرمود: هر مالی را که زکاتش نپردازی گنج است (و مشمول این آیه است) اگر چه آشکار و در دسترس باشد، و هر مالی که زکاتش را بپردازی گنج نیست (و مشمول این آیه نیست) اگر چه در زمین مدفون باشد.

8. زکات در ادیان سابق نیز بوده است:

زکات از اختراعات اسلام نیست، بلکه مثل نماز در شرایع پیشین هم وجود داش__ته است، مانند آنجا که قرآن به حکایت از قول عیسی بن مری__م (ع)  میفرماید: »و اوصانی بالص__لاة و الزکاة ما دمت حیا و مرا تا زنده ام به نماز و زکات س__فارش کرده است.«17 و آنجا که یکی از صفات حضرت اس__ماعیل را این طور بیان  میکند: »و کان یأمر اهله بالص__لاة و ال__زکاة - او همواره خانواده خود را ب__ه نماز و زکات امر  میکرد.«18

2. بر طبق روایات، شرط قبولی نماز پرداخت زکات است.

پیامبر (ص )در آخرین خطبه خود فرمود:

 »ای مردم! زکات اموال خود را بپردازید. پس هر کس زکات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجّی و نه جهادی.«20

3. پیامب__ر اک__رم (صل__ی الله علیه و آل__ه) کس__انی را که زکات نمی پرداختند از مسجد بیرون می کردند.

در این رابطه  روایتی از امام باقر ( ع ) نقل شده است که ایشان در این روایت بیان نموده اند که پیامبر اکرم (صلی اﷲ علیه و آله) 5 نفر از مسلمانان را به علت نپرداختن زکات از مس__جد بیرون نمودند . متن روایت در زیر آمده است:

عِن أبی جعفر ( ع ): »قال بینا رس__ول ّ اﷲِ(صلی اﷲ علیه و آله)فی المسْجِدِ إذْ قال قمْ یا فلان قمْ یا فلان قمْ یا فلان حتّ ی أخْرج خمْس__ة نفر فقال اخْرجوا منْ مسْجِدِنا لا تصّ لوا فیهِ و أنتمْ لا تزّ کون«. 21

4. پرداخت زکات باعث از بین رفتن فقر می شود و از جمع شدن ثروت در یکجا جلوگیری می کند و نپرداختن آن باعث پیدایش فقرا و افزایش فقر در جامعه می گردد.

در بسیاری از روایات، هدف از وضع زکات، جلوگیری از جمع شدن ثروت در یکجا و  افزایش اموال فقرا بیان ش__ده است، که اگر این دو کار صورت گیرد خودبخود فقر ریشه کن خواهد شد و پس از مدتی فقرا نیز به جمع زکات دهندگان خواهند پیوست و اگر زکات پرداخت نشود فقر در جامعه افزایش خواهد یافت.

              در حدیثی از امام صادق ع  می خوانیم:

» و لوْ أّ ن النّ اس أّ دوْا زکاة أمْوالهمْ ما بقی مسْلمٌ فقیراً محْتاجا « ... » إِّ ن النّ اس ما افتقروا و لا احْتاجوا و لا جاعوا و لا عروا إِّ لا بذنوبِ اْلْأغْنِیاءِ«

(اگر همه مردم زکات اموال خود را بپردازند مسلمانی فقیر و نیازمند، باقی نخواهد ماند، و مردم فقیر و محتاج و گرسنه و برهنه  نمیشوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان) 22

5. پرداخت زکات باعث بیمه شدن اموال می شود.

ص:16

بس__یاری از روایات تاکید دارند که دلیل تلف شدن بسیاری از اموال، نپرداختن زکات اس__ت و بیان می کنند که پرداخت زکات باعث بیمه شدن اموال می شود.

در حدیثی از امام موسی بن جعفر ( علیه السلام ) آمده است : » ح ِّ صنوا

أمْوالکمْ بِ ّ الزکاةِ «.23

 »اموال خود را با دادن زکات حفظ کنید«

6. سرنوشت کسانی که زکات نمی دهند بسیار ناگوار است:

برخی از روایات بیان می کنند کسانی که زکات نمی دهند به دین یهود یا مس__یحیت می میرند و وقتی حضرت قائ__م(ع) قیام می کنند گردن مانعان زکات را خواهند زد.

امام صادق علیه السلام در این رابطه فرمودند:»منْ منع قیراطاً من ّ الزکاةِ فلْیمتْ إنْ شاء یهودیاً أوْ نصْرانیاً«.24 کسی که یک قیراط25 از زکات را نپردازد به دین یهود یا مسیحیت می میرد.

ص:17

ص:18

من ّ الش ِّ __ح«29 هر کس زکات مال خود را بپردازد، قطعاً از بخل حفظ شده است.

 زکات، وس__یله تقرّب انس__ان به خداوند است. » إّ ن ّ الزکاة جعلتْ مع

ّ الصلاةِ قرْباناً لِأهْلِ اْلْإسْلامِ «30

 زکات، پل اسلام است. »  ّ الزکاة قنطرة اْلْإِسْلام  «31

 زکات، بعد از ش__ناخت دین و نماز، بالاترین  ارزشهاس__ت. » ما مِنْ ش __یْءٍ بعْد المعْرفةِ یعْدِل هذِهِ ّ الصلاة و لا بعْد المعْرفةِ و ّ الصلاةِ ش یْءٌ یعْدِل ّ الزکاة «32

 زکات، نشانه بندگی خداست. » لِلْعابِِد ثلاث علام ٍات ّ الصلاة و ّ الصوْم و ّ الزکاة «33

 زکات، موجب رستگاری است. » قدْ أفلح منْ تزّ ک ی «342- برکت  رزق

 هر یک از کلمات »زکات« و »برکت« و  واژههای مربوط به این دو، 32 بار در قرآن آمده و این نشانه آن است که زکات، مساوی برکت است. آری بریدن  ش__اخههای درخت انگ__ور، در ظاهر کوتاه کردن درخت است، ولی در واقع سبب رشد آن  میشود.

 در قرآن  میخوانیم: » یمْحق اﷲّ ِّ الربا و یرْبی ّ الصدقات  «35. خداوند ربا را محو  میکند، ولی صدقات را رشد  میدهد.

 در روایات زیادی  میخوانیم: »  ّ الزکاة تزید فی ِّ الرزْقِ «36 زکات روزی انسان را زیاد  میکند.

3- بیمه  مال

 امام کاظم علیه السلام فرمود: » ح ِّ صنوا أمْوالکمْ بِ ّ الزکاةِ «37 اموال خود را از طریق زکات بیمه کنید.

 امام صادق علیه الس__لام فرمود: اگر حق خدا را بپردازید، من ضامن هستم که اموال شما در دریا و خشکی تلف نشود.384- محبوبّیت نزد خدا

 ام__ام صادق علیه الس__لام فرم__ود:  محبوبترین فرد ن__زد خداوند،  سخاوتمندترین است و  سخاوتمندترین مردم کسی است که زکات مال خود را بدهد و از آنچه که خدا در مال او واجب نموده است، در مورد مؤمنین بخل نکند.39

ص:20

5- تقرّب به خدا

 امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند زکات را همراه با نماز وسیله تقرّب به خود قرار داد.40

6- دریافت رحمت خاص خداوند

 در قرآن  میخوانیم: » و رحْمتی  وسِ__عتْ ک ّ ل ش __یْءٍ فسأکْتبها لِّ لذین یتّ ق__ون و یؤْتون ّ الزکاة...«41 رحمت پروردگار بر هر چیزی گس__ترده اس__ت، ولی دریافت قطعی آن مخصوص کسانی است که اهل تقوی و زکات باشند.

 خداوند  میفرماید: » إنِّ ی معکمْ لئِنْ أقمْتم ّ الصلاة و آتیتم ّ الزکاة و آمنتمْ برس__لی  «42 اگر شما نماز را به پا دارید و زکات را پرداخت کنید و به پیامبران من ایمان آورید، قطعاً من با شما هستم.

7- باز شدن  گرهها

 قرآن  میفرماید: » فأّ ما منْ أعْطی  و اّ تقی و ص ّ دق بِالحْسْ__نی فسنی ِّ سره لِلْیسْ__ری «43هر کس بخشش__ی نماید و پرهیزگار باش__د و حقیقت را تصدیق نماید، ما کارهای مشکل او را آسان  میکنیم.

8- کفّاره    گناهان

 حضرت علی علیه الس__لام  میفرماید: »  ّ اﷲ ّ اﷲ فی ّ الزکاةِ فإِنّ ها تطْفئ غضب ربِّ کم «44 ش__ما را به خدا، ش__ما را به خدا درباره زکات (دقت کنید) که همانا زکات غضب پروردگار را فرو  مینشاند.

 خداوند  میفرماید: اگر نماز به پا دارید و زکات بپردازید، من             بدیهای شما را  میپوشانم.45

9-  خدایی شدن      انسان

  همانگون__ه ک__ه خداوند رحمت خود را بر همه گس__ترانده اس__ت،  زکاتدهن__ده لطف خ__ود را بر فقرا س__رازیر  میکن__د و بدین گونه اخلاق خدایی را در خود شکوفا  میکند و مظهر رحمانّیت پروردگار  میشود.

10-  رهایی از کیفر

 کفّ__ار، با توبه و نماز و زکات  میتوانند خود را از کیفر برهانند. قرآن  میفرماید: » فإنْ تابوا و أقاموا ّ الصلاة و آتوا ّ الزکاة فخّ لوا سبیلهم  «46

ص:21

11- گشایش برای     مردگان

 شخصی به امام صادق علیه السلام گفت: برادرم از دنیا رفته است و زکات زیادی به  عهدهاش بود، من آنها را پرداخت کردم، امام فرمود: با این عمل مشکل او برطرف  میشود.47

12-  استجابت دعا

 در روایتی  میخوانیم: هر کس  میخواهد دعای او مس__تجاب ش__ود، لقمه خود را حلال کند و یکی از  راههای حلال کردن لقمه، پرداخت حق خدا از خمس و زکات است. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر حق آنچه را که خداوند رزق ش__ما کرده است بپردازید، باقیمانده آن برای شما طیب و حلال است. » یطیِّ بِ اﷲّ لکمْ بقیّ ته «4813-  قبولی نماز

 پیامب__ر صلی اﷲ علی__ه وآله فرمود: زکات اموال خ__ود را بپردازید تا نمازتان قبول شود. » زّ کوا أمْوالکمْ تقْبلْ صلاتکم «49

               14- جاودانگی  اموال

 زکات در حقیقت ذخیره قیامت  میشود، بنابراین مال فانی را جاودانه  میکند.  کامیابیهای احتمالی و موقت و پردردس__ر دنیا را  میتوان از طریق پرداخت زکات به  کامیابیهای قطعی و دائمی و  بیدردسر تبدیل نمود.

              15-  زندگی  شیرین

 امام  صادق علیه السلام فرمود: اگر مردم حقوق خود را ادا کنند، قطعاً در زندگی ش__یرینی به س__رخواهند برد: » و لوْ أّ ن النّ اس أّ دوْا حقوقهمْ لکانوا عائشِین بخیرٍ «50

              16-  خواب    راحت

 به امام معصوم گفتند: فلانی در خواب به مش__کلات و  ناگواریهایی  برمیخورد، حضرت فرمود: این به خاطر آن اس__ت که زکات خود را در راه صحیح مصرف  نمیکند.51

و در جایی دیگر  میفرماید: هر گاه مخالفان شما توبه کنند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند، آنها هم برادر دینی شما  میشوند: » فإنْ تابوا و أقاموا ّ الصلاة و آتوا ّ الزکاة فإخْوانکم  فی ِّ الدین  « 53 بنابراین شرط برادری، در کنار توبه و نماز، پرداخت زکات است.

2-  ایجاد یا تعمیق روابط

 در آداب دوس__تی، صدها روایت به چش__م  میخورد که آنچه سبب ایجاد دوستی یا تعمیق وتوسعه آن  میشود،  خوشنّیتی،  خوشرفتاری، انصاف، کرم، ایثار، س__خاوت، احسان، محبت، زهد، صله رحم، هدیه وتفقّد از یکدیگر  میباشد که در پرداخت زکات همه آن آثار به روشنی نهفته است.

3-  کینه  زدایی

 با پرداخت زکات، کینه محرومان برطرف و به محبت و دوستی تبدیل  میشود و این محبت و دوستی در تعاون و یاری یکدیگر و تولید بهتر و بیشتر و حفاظت از دستاوردهای جامعه اسلامی نقش مهمی دارد.

4-  به صحنه کشاندن     واماندگان

 فقر و گرس__نگی، انسان را به انزوا و  گوشهگیری و بدبینی و ناامیدی و  حقارتپذیری  میکش__اند، امّا زمانی که با پرداخت خمس و زکات و س__ایر انفاقات مش__کلات اقتصادی مردم حل شود، تلاش، نشاط، دلسوزی و حضور مردم در  صحنههای مختلف بیشتر  میشود.

5-  تقویت بنیه دینی     مردم

 امام رضا علیه السلام فرمود: فلسفه و دلیل پرداخت زکات، قوت فقرا و... و تقویت آنان و  کمکرسانی در امور دینی آنها است.54

از محل زکات  میتوان مدارس،  کتابخانهها، مساجد و سایر مراکز دینی و فرهنگی را ایجاد نمود و یا آنچه را که قبلاً احداث شده است، توسعه داد و با دعوت از کارشناسان دینی و علما و اساتید مناطق دیگر، پایگاه علمی و اعتقادی مردم را تقویت نمود.

6-  ایجاد همدلی در       جامعه

 پرداخت زکات،  دلها را به هم نزدیک  میکند و جامعه را برای حلهمه مشکلات آماده  میس__ازد. اگر فقرا خود را در سود اغنیا شریکبدانند، در برابر           نابس__امانیها و مش__کلات و آفات با تمام توان به

ص:23

پاخواهند

خاست و تا آنجا که بتوانند در حل مشکلات کوشش خواهند نمود.

  زکاتدهن__ده علاوه بر کس__ب رضای خداوند و ب__رکات معنوی و اخروی،  دلهای دیگران را نیز به سوی خود جذب  میکند و به خاطر همین محبوبّیتی که در جامعه پیدا  میکند، دیر یا زود از  حمایتهای مردمی در امور مختلف برخوردار  میشود.

 آری بعضی از افراد سرمایه خود را با خرید جمادات (خانه، ماشین، مزرعه، فرش، لباس و...) هزینه  میکنند تا ش__اید بتوانند  دلهای مردم را به خود جذب کنند، ولی از آنجا که  دلهای مردم در اختیار خداوند است، این دسته افراد معمولاً در جامعه منفور دیگرانند، امّا کسانی که بخشی از س__رمایه خود را (به جای جمادات) در راه نجات  انسانها، رش__د اس__تعدادهای فراموش ش__ده، تأمین هزینه ازدواج و مسکن و کارآموزی به افرادی که صاحب حرفه نیس__تند، صرف میکنند، هم در تمام  ارزشها و  پاداشهایی که بر اثر آن  کمکهای خالصانه به دست  میآید خود را ش__ریک  میکنند و هم محب__ت و حمایت مردم را در اختیار خواهند داش__ت. در اینجا باید ببینیم آیا گروه اوّل عاقلند که با صرف هزینه در خرید جمادات خود را منفور خلق و خالق  میکنند، یا بندگان خالص خدا که با پرداخت حقوق الهی، خود را محبوب خالق و خدا  مینمایند. آری، اغنیا  میتوانند عقل و لیاقت خود را با انتخاب یکی از این دو راه بیازمایند.

              7-  تربیت نسل  پاک

 در بسیاری از  کتابهای تربیتی و  روانشناسی، به هسته مرکزی تربیت که انتخاب همس__ر و لقمه حلال است، کمتر توجّه شده است. اسلام برای تربیت نسل آینده، به مسأله انتخاب همسر و پس از آن به نقش لقمه حلال بسیار توجّه و تأکید دارد.

 پرداخت زکات، سبب پاک و حلال شدن رزق است و  لقمهها را از حق محرومان پاک  میکند و نقش لقمه پاک در جامعه و نسل آینده از طریق گرایش به  خوبیها و کمالات و تنفّر از  بدیها بر کسی پوشیده نیست.

8-  دفع بلا از امّ ت

در قرآن  میخوانیم: » و لوْ لا دفع ّ اﷲِ النّ اس بعْضهمْ ببعْضٍ لفس__دتِاْلْأرْض

ص:24

و لکِ ّ ن ّ اﷲ ذو فضْلٍ علی العالمین «55

 امام صادق علیه الس__لام ذیل این آی__ه فرمود: قطعاً خداوند به خاطر کس__انی از ش__یعیان ما که زکات  میدهند، انواع بلاها و خطرات را از س__ایرین نیز دفع  میکند و اگر زکات این گروه نبود، همه یکجا نابود  میشدند.569-               فقرزدایی

 یکی از مس__ایل مهم جامعه، وجود فقر و گرسنگی و سایر کمبودها اس__ت که یکی از  راههای مبارزه با آن، توجّه جدی به مسأله پرداخت خمس و زکات و انفاقات است.

 امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: »فما جاع فقیرٌ إّ لا بما منع غن ٌّ ی و اﷲّ تعالی سائِلهمْ عنْ ذلک«57 هیچ فقیری گرسنه  نمیماند مگر به خاطر آن که توانمندی حق خدا را  نمیپردازد و خداوند در روز قیامت توانمند را به همین دلیل بازخواست خواهد کرد. در روایات متعدد  میخوانیم:

اگر مردم زکات مال خود را بپردازند، فقیری باقی              نمیماند.58

 امام صادق علیه الس__لام فرمود: هیچ محتاج و گرس__نه و  برهنهای در جامعه وجود نخواهند داشت، مگر به خاطر گناهان اغنیا.5910-  ایجاد  اشتغال

 یکی از مس__ائل مهم جامعه، وجود بیکاری اس__ت که  زمینهساز انواع فسادهاست. اگر مردم خمس و زکات خود را بپردازند،  چرخهای اقتصاد به گردش در  میآید و بخش مهمی از افراد بیکار شاغل خواهند شد.  همانگونه که از طریق مضاربه یا قرض الحسنه  میتوان ایجاد اشتغال کرد، از طریق پرداخت خمس و زکات و یا  بخششهای بلاعوض و یا ایجاد  زمینههای تحصیل برای بیسوادها و  کمسوادها و آموزش فن و حرفه و تأس__یس و توسعه مراکز فرهنگی و احداث جادّ هها و  پلها و  آبادانیهای دیگر نیز  میتوان ایجاد اش__تغال کرد. بنابراین در احیای خمس و زکات، حلّ مس__أله اشتغال و توسعه اقتصادی و فرهنگی و پ__ر کردن ایام فراغت و جلوگیری از مفاس__دی ک__ه در اثر بیکاری به چشم  میخورد، نهفته است. به علاوه کار و اشتغال سبب دلگرمی بهمکتب، به امّت، به نظام اسلامی و سبب شکوفایی استعدادها و  نبوغهاو مانع انواع افس__ردگیهای فرد و جامعه است و در مقابل آن بیکاری باعث تبهکاری، افسردگی،

ص:25

س__وءظن، رکود، ایجاد عقده و  زمینهساز انواع  فتنهها و  آشوبها است که اگر شعله آن برافروخته شود، همه را در خود  میسوزاند. شاید به همین دلیل باشد که در قرآن جمله »و لا تلْقوا بأْیدیکمْ إلی التّ هْلکةِ«60 یعنی خودتان را با دست خود به هلاکت نیندازید، بعد از دستور انفاق مطرح شده است.

 آری اگر در جامعه، مردم در قالب خمس و زکات و س__ایر  کمکها دست از انفاق بردارند و بر فقرا فشار وارد شود، این فشارها تبدیل به آشوب و  فتنهای  میگردد که فقیر و غنی در آن  میسوزند.

11- وسیله اقتدار امّ ت

 اگر کمبودها از طریق  مالیاتهای اس__لامی و خمس و زکات تأمین شود و افراد جامعه به یک نوع رفاه نسبی دست یابند،  دلها نسبت به هم مهربان  میشود، نیروها متمرکز  میگردند و همه پشتیبان یکدیگر خواهن__د بود. چنین  جامعهای دارای صلاب__ت و اقتدار خواهد بود و در مقاب__ل هر وعده و وعید و یا هر تهدید و تطمیعی بیمه  میش__ود. بخص__وص که در پرداخت خمس وزکات قصد قربت در کار اس__ت  وهیچگونه تحقیر ومنتی روانیست.

 آری، جبران کمبودها از طرف  پرداختکنندگان مخلص و اجرای این امر الهی از طریق مراجع دینی محبوب ومتقی، سبب آرامش و دلگرمی و اتصال به علمای ربانی خواهد ش__د که این امر خود وسیله اقتدار و عزّت ملّی و اسلامی است.

 البته ممکن است مؤسسات خیریه یا افراد نیکوکار از طریق  صندوقها و  بانکها  کمکهایی به محرومان اختصاص دهند، امّا مگر تنها هدف اسلام سیر کردن گرسنگان است؟ در طراحی و مهندسی اسلام، علاوه بر رسیدگی به فقرا آثار و اسرار زیادی نهفته است، از جمله اینکه:

 اولاً:  کمککنندگان نّیت خالص داشته باشند و  هیچگونه ریا، خودنمائی،  شهرتطلبی در کار آنها وجود نداشته باشد و انتظار مدح و ستایش و جبران از کسی نداشته باشند.

 ثانی__اً: مالی که  میپردازند از جنس مرغ__وب، عالی، حلال  وبیمنت باشد.

 ثالثاً: نحوه پرداخت آگاهانه، عاش__قانه، آزادانه باش__د. این شرایط در

تربیت افراد مؤثر است و اتصال آنان را به عالم ربانی که مرزبان مکتب اسلام است، روشن  میکند و سبب یک اقتدار معنوی  میشود زیرا هم سر

ص:26

و کار  پرداختکنندگان و هم سر و کار گیرندگان با علمای ربانی خواهد بود.

12- کم شدن مفاسد      اجتماعی

 هم ازدیاد سرمایه  زمینهساز فساد است که با پرداخت خمس و زکات  ثروتها تعدیل و مفاس__د مهار  میشود و هم فقر ممکن است زمینه وقوع س__رقت، دریافت رش__وه، خیانت و امثال آن ش__ود که دریافت خمس و زکات و... این زمینه را  میخشکاند و از بین  میبرد. بنابراین پرداخت خمس و زکات، در مهار مفاسد اجتماعی نقش مهمی دارد.

13-  حفظ آبروی فقرا

 در بس__یاری از موارد فقر آبروی انسان را در جامعه در معرض خطر قرار  میدهد و خمس و زکات، فقر را از بین  میبرد و آبروی  انسانها را حفظ  میکند. از امام صادق علیه السلام پرسیدند: شخصی که در خط فکری ما نیست، از دنیا رفته و اطفال فقیری را به جا گذاشته است، آیا  میتوانیم از زکات به آنها بدهیم؟

 فرمود: بله، آن اطفال گرسنگانی هستند که تقصیری ندارند و باید آبرو و موقعیت آنان در جامعه حفظ ش__ود و زندگی آنها تا رسیدن به حدّ بلوغ و رش__د لازم تأمین گردد. امّا، اگر این اطفال بالغ شدند و حق را فهمیدند ولی با لجاجت دست از آن کشیدند، از زکات به آنها ندهید.

(س__زاوار نیست زکات از افراد مؤمن گرفته و به منحرفین لجوج داده شود).61

14-  تعدیل     ثروت

 خمس و زکات، گامی برای مهار  ثروتها اس__ت. اس__لام از یک سو دس__ت افراد ق__وی، مبتکر، پرکار و خلاّق را در مالکّیت باز گذاش__ته تا مانع رش__د آنان نشود و از س__ویی درآمدهایی از قبیل ربا، سرقت، رشوه، اختلاس و... را ممنوع دانسته است و از سوی دیگر به مالکین درآمدهای حلال اجازه  نمیدهد تا درآمد خود را هرگونه که خواستندمصرف کنند و آنان را از اسراف و تبذیر و  ثروتاندوزی نهی فرمودهاس__ت و از طرف دیگر با واجب نمودن خم__س و زکات و کفّاراتو

 س__فارش اکید به انواع  کمکها و صدقات، بخش__ی از اموال آنان را با علم، اراده، عش__ق و ایمان برای حل مشکلات طبقه محروم گرفته است.

ص:27

               15-  جذب    دیگران

 اسلام، مصرف زکات را برای هشت گروه قرار داده است که یکی از آنها، سرشناسانی هستند که اگر  حمایتهای مالی از آنان به عمل آید، ابتدا خودشان و سپس قوم آنان به اسلام جذب  میشود.

 البته این جذب، مقدمه  گرایشهای فکری، فرهنگی و اعتقادی است، همچون  جاذبههایی که برای فرزندان در روزهای اول مدرس__ه ایجاد  میشود و بدین وسیله ابتدا آنان را با مدرسه آشنا  میکنند و سپس نماز علمی و فکری آنان در مدرسه و دانشگاه تأمین  میشود.

 پیامبر اکرم صلی اﷲ علیه وآله سهمی از زکات را به رؤسای قبایل  میداد و در هر زمان ولیّ امر مسلمین  میِتواند این کار را انجام دهد.62 از همین سهم که به نام »و المؤلّ فة قلوبهم « در قرآن مطرح شده است،  میتوان مقداری به مسلمانان ضعیف الایمانی پرداخت کرد که اگر به حال خود رها شوند، تبعات و  وسوسههای دشمنان در آنان ایجاد شک  مینماید. اس__لام برای پایداری آنان در دین، مشکلات اقتصادی آنان را حل  میکند و این کار  مقدمهای برای انس بیش__تر با مکتب خواهد بود.63

2-  خسارت دو برابر

 در روای__ات  میخوانیم: »م__نْ منع حقّاً ّ ﷲِِ عّ ز و ج ّ __ل أنفق فی باطِلٍ مِْثلیه«66 کسی که حق خدا را نپردازد و در راه حق مال خود را صرف نکند، دو برابر آن مقدار را در راه باطل صرف خواهد کرد.

3-  هزینه در راه اشرار

  رسولخداصلی اﷲ علیه وآله فرمود: »منْ منع ماله من اْلْأخْیارِ اخْتیاراً صرف اﷲّ ماله إلی اْلْأشْرارِ اضْطِراراً «67 کسی که مال خود را از مصرف در راه خوبان با اختیار خود باز دارد، خداوند مال او را در راه اشرار با اجبار صرف خواهد نمود.

4- هزینه در راه    گناه

 امام صادق علیه الس__لام فرمود: »و اعْلمْ أنّ ه منْ لمْ ینفِقْ فی طاعةِ ّ اﷲِ ابتلی بأنْ ینفِق فی معْصِیةِ ّ اﷲِ عّ ز و ج ّ ل و منْ لمْ یمْشِ فی حاجةِ ول ِّ ی ّ اﷲِ ابتلی بأنْ یمْشِی فِی حاجةِ عدِّ و ّ اﷲِ عّ ز و ج ّ ل «68 آگاه باشید، کسی که مال خود را در راه اطاعت خداوند صرف نکند، به هزینه کردن آن در راه معصیت خداوند گرفتار  میش__ود و هر کس در حل مشکلات ول__یّ خدا گامی برندارد، خداوند او را بر تلاش و حرکت در راه حلّ مشکلات دشمن خدا گرفتار  میکند.

5-  کمبود و     قحطی

 رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله فرمود: »لا تزال أّ متی بِخیرٍ ما تحابّ وا ...و أقاموا ّ الصلاة و آتوا ّ الزکاة فإذا لمْ یفْعلوا ذلک ابتلوا بالقحْطِ و ِّ السنین «69 امّت من تا مادامی که یکدیگر را دوس__ت بدارند و اهل نماز و زکات باش__ند در خیر و سعادت به س__ر  میبرند، ولی اگر این گونه نباشند، گرفتار قحطی  میشوند.

6-  محروم شدن از تولیت و تعمیر مراکز       دینی

 قرآن  میفرماید: مش__رکان حقّ تعمیر مس__اجد را ندارند، بلکه تعمیر وآباد کردن آن تنها سزاوار کسانی است که اهل نماز وزکات وشجاعت باشند.70

7-  رفع برکت از    زمین

 رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله فرمود: » إذا منعتِ ّ الزکاة منعتِ اْلْأرْض برکاتها«71 هر گاه زکات پرداخت نشود، زمین برکات خود را از مردم باز  م__یدارد و در حدیث دیگری میخوانیم: اگر توانگران زکات مال خود را نپردازند،

ص:29

خداوند باران رحمت خود را از مردم باز  میدارد.72 در حدی__ث دیگ__ری از امام باقر علیه الس__لام  میخوانیم: اگر زکات پرداخت نش__ود، برک__ت از کش__اورزی و  میوهها و معادن برداش__ته  میشود.73

              8-  مرگ  چهارپایان

 امام رضا علیه السلام فرمود: »إذا حبستِ ّ الزکاة ماتتِ المواشِی« 74 هر گاه زکات پرداخت نشود، چهارپایان  میمیرند.

               9-  محروم شدن از    رحمت

 امام صادق علیه الس__لام فرمود: کس__ی که ح__ق خداوند را از مالش نپردازد، سزاوار است که خداوند رحمت خود را از او دریغ کند.7510-  اخراج از مسجد

 امام باقر علیه السلام فرمود: روزی پیامبر اکرم صلی اﷲ علیه وآله وارد مسجد شدند و با جمله »قمْ یا فلان قمْ یا فلان قمْ یا فلان« پنج نفر را از مسجد اخراج کردند و فرمودند: شما که زکات  نمیدهید از مسجد بیرون بروید.76 آری نمازگزار واقعی بخیل نیس__ت. »و إذا م ّ سه الخْیرْ منوعًا إّ لا المصِّ لین «77

               11-  علامت  نفاق

 در آیه 67 س__وره توبه که سیمای منافقان را بیان  میکند،  میفرماید: » المنافقون و المنافقات بعْضهمْ منْ بعْضٍ یأمرون بالمنکرِ و ینهوْن عنِ المعْروفِ و یقْبضون أیدِیهمْ« 78 آنان دست خود را از کمک به دیگران  میبندن__د و (این گونه) خدا را فراموش  میکنند، خدا نیز با آنان رفتار  فراموششدگان را انجام  میدهد.

               12-  قبول نشدن نماز و    عبادات

 در روایات  میخوانیم: » أیّ ها النّ اس أّ دوا زکاة أمْوالکمْ فمنْ لا یزِّ کی لا صلاة له و منْ لا صلاة له لا دین له و منْ لا دین له لا ح ّ ج و لا جِهاد له«79 قبولی تمام اعمال، وابسته به قبولی نماز است و قبولی نماز وابسته به پرداخت زکات است.

 امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند نماز و زکات را قرین و مقرون یکدیگر قرار داد و نماز  بیزکات پذیرفته نیس__ت.80 حضرت موسی علیه السلام جوانی را دید که نماز با حالی  میخواند، به خداوند گفت:

ص:30

چه نماز زیبایی دارد! به او وحی ش__د نماز او زیباست ولی این جوان بخیل اس__ت و زکات  نمیپردازد و تا زمانی که زکات ندهد، نمازش قبول نیست.

 رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله فرمود: نماز کسی که زکات  نمیپردازد همچ__ون لباس کهنه در ه__م پیچیده و به ص__ورت نمازگزار پرتاب  میشود.81

13-  هم ردیف  رباخواران

 حضرت علی علیه الس__لام فرمود: »مانع الزّکاة کآکل الرّبا«82 کسی که زکات ندهد همچون رباخوار است.

ص:31

ص:32

7- اگر باور کند انفاق او همچون  دانهای است که تبدیل به  خوشههای متعدد و صدها دانه  میشود،

8- اگر باور کند فقیر، کمک مالی او را برای قیامتش حمل  میکند،

9- اگر باور کند سیر ش__دن فقرا، یک لذّت معنوی و آرامش درونی به همراه دارد،

10- اگر باور کند کمک ام__روز او به صورت چهره زیبایی در برزخ مونس او خواهد بود،

11- اگر باور کند حل مشکل مسلمین، حل مشکل رسول خدا (صلی اﷲ علیه وآله) است،

12- اگر باور کند  بیتفاوتی نس__بت به محرومان جامعه ممکن است سبب انفجار و انقلاب و از دست دادن کل اموال او شود،

13- اگر به آثار و برکات و  پاداشهای کمک به دیگران ایمان داش__ته باشد،

14- اگر خطرات  بیتفاوتی، کنزاندوزی، بخل و حرص را بداند و با تاریخ ثروتمندان  بیتفاوت آشنا شود، خود را برای پرداخت خمس و زکات و انفاق و... آماده  میکند.

15- اگ__ر بدانیم خدایی از ما قرض خواس__ته و فرموده اس__ت: »من ذا اّلذی یقرض اﷲّ قرضاً حس__ناً«84 که  خزینههای  آس__مانها و زمین به دس__ت اوس__ت، خواهیم فهمید که هدف از این قرض در حقیقت شکوفایی روحیه سخاوت و  انساندوستی در انسان است.85

16- اگر ما همچون حضرت س__لیمان  داراییه__ای خود را از فضل خداون__د بدانیم و بگوییم: » هذا منْ فضْلِ ربِّ ی  «86، هرگز در پرداخت خمس و زکات مال خود بخل  نمیکنیم.

17- اگر ما  نعمتهای خداوند را وس__یله رفاه و غفلت و سرمس__تی ندانیم، بلکه همان گونه که قرآن  میفرماید: » لیبلونی  أ أشْکر أمْ أکْفر«87، آنه__ا را وس__یله آزمایش خود بدانیم که آیا ب__ا بکارگیری صحیح آنها شکر عملی  نعمتهای خدادادی را به جا  میآوریم و یا کفران نعمت  میکنیم،

18- اگر  همانگونه که امام رضا علیه السلام فرمود، بدانیم که خداوند مسئولیت افراد      زمینگیر را به عهده متمکنین قرار داده است،

ص:34

19- اگر بدانیم هستی ما و فکر و علم و قدرت و ابتکار و توفیقی که داریم، از خداوند است و حتی در کشاورزی نقش ما تنها بذرافشانی و آبیاری است، امّا جذب آب توسط زمین و شکوفایی بذر در درون آن، جذب نور و هوا، شکفتگی زمین و خروج  خوشهها از خداست و به تعبیر قرآن: »أ أنتمْ تزْرعونه أمْ نحْن ّ الزارعون «88، هرگز بخل نخواهیم ورزید.

20- اگر بدانیم  دریافتکنندگان  کمکهای ما در ظاهر فقرا هس__تند، ولی در واقع خداوند اس__ت که صدقات را تحوی__ل  میگیرد، »یأخذ ّ الصدقات «89، به راحتی کمک  میکنیم و  همانگونه که در روایات آمده دست خود را نیز  میبوسیم.

21- اگر بدانیم  بیاعتنایی به فقرا ما را به سرنوش__ت  قارونها گرفتار  میکن__د که خود و خانه و  س__رمایهاش یک جا ب__ه زمین فرو رفتند، »فخسفْنا بهِ و بدارهِ اْلْأرْض«90 این همه بخل در کار نخواهد بود. قارون  میگفت: اموال من از خدا نیس__ت، بلکه به وسیله علم و تخصص و ابت__کار و نبوغ خودم، آن را به دس__ت  آوردهام . » إنّ ما أوتیته علی  عِلْمٍ عِندی «91

22- اگر به داس__تان باغی که س__وخت توجّه کنی__م، خواهیم دید که چگونه باغ کسانی که تصمیم گرفتند فقرا را از  نعمتهای الهی محروم کنند، یک جا سوخت. »فأصْبحتْ ک ّ الصریم «92

23- اگر بدانیم  بیتوجّهی به یتیمان ممکن اس__ت س__بب یتیم شدن فرزندان خود ما شود.

24- اگر بدانیم  کمکهای امروز ما در مواردی دو برابر و در مواردی چند برابر و در مواردی ده برابر و در مواردی هفتصد برابر  میشود و به ما  برمیگردد، هرگز بخل نخواهیم کرد.

25- اگر به سخن امام صادق علیه السلام ایمان داشته باشیم که فرمود: خداون__د  مهمتر از زکات چیزی را بر مردم س__خت نگرفته اس__ت و بس__یاری از مردم به خاطر نپرداختن آن هلاک  شدهاند، »ما فرض اﷲّ علی هذِهِ اْلْأّ مةِ شیئاً أش ّ د علیهمْ من ّ الزکاةِ و فیها تهْلِک ع ّ امتهمْ«93 هرگز بخل نخواهیم کرد.

26- اگر بدانیم آن که ما را از فقر آینده  میترس__اند، ش__یطان اس__ت:

ص:35

» ّ الش__یطان یعدکم الفقْر«94، هرگز از    وسوس__ههای تهدیدآمیز شیطان  نمیترسیم.

27- اگر بدانیم ما جانشین خدا هستیم و حیف است تنها به مادیات راضی باش__یم، هرگز به مادیات دلخوش  نمیشویم » أ رضیتمْ بالحیاةِ

ّ الدنیا«95

28- اگر بدانیم ریشه جمع مال، پندار باطل ابدی بودن آن است، »الّ  ِذی جمع ماًلًا و ع ّ دده یحْسب أّ ن ماله أخْلده «96، هرگز از پرداخت خمس و زکات طفره  نمیرویم.

29- اگر بدانیم هر چه بیش__تر داشته باشیم، مسئولیت ما بیشتر است. خداون__دی که به پیامب__رش کوثر و خیر کثیر  میدهد، ب__رای او ذبح گوس__فند را کافی  نمیداند، بلکه باید شتر نحر نماید.97 آری کسی که بیشترین دریافت را دارد، باید کمک او نیز بیشتر باشد.

30- اگر بدانیم با پرداخت زکات، س__لام و صلوات پیامبر را دریافت  میکنیم، به راحتی زکات خواهیم داد. خداوند به پیامبرش  میفرماید:

زکات مردم را بگیر و بر آنها درود بفرست.98

31- اگر بدانیم حضرت علی علیه الس__لام انگشتر خود را در نماز به فقیر داد و حتی صبر نکرد نماز تمام ش__ود و اگر بدانیم ارزش کمک به محرومان همچون بوسیدن کعبه و حجر الأسود است، هرگز آن را به دیگری واگذار  نمیکنیم و حتماً مس__ئولّیت آن را خودمان به عهده  میگیریم. گاهی یاران امامان از آنان  میخواستند که حمل غذا به خانه فقرا را به آنان واگذار نماید، ولی امامان معصوم ما  نمیپذیرفتند.

32- اگر بدانیم که دوزخیان در پاسخ بهشتیان  میگویند: یکی از عوامل سقوط ما به دوزخ  بیتفاوتی نسبت به فقرا بوده است، »و لمْ نک نطْعم المِسْکین«99، نسبت به آنان احساس مسئولّیت خواهیم کرد.

33- اگر باور کنیم که رس__ول خدا صلی اﷲ علیه وآله فرمود: روزی برای شما فرا خواهد رسید که از هر کس  محتاجتر خواهید بود، هرگز بخل نخواهیم کرد.100

34- اگر باور کنیم این سخن خدا را که فرمود: افراد بخیل گمان مبرند که اموالشان برای آنان خیر است، بلکه برای آنها شر است،101

35- اگر باور کنیم که قرآن  میفرماید: آنچه نزد شماست، نابود  میشود

و آنچه برای خدا و در راه او داده  میشود، باقی  میماند، »ما عِندکمْ ینفد و ما عِند ّ اﷲِ باق «102

ص:36

36- اگ__ر باور کنیم که امام صادق علیه الس__لام فرمود: خداوند فقرا را در اموال اغنیا ش__ریک قرار داده است و نباید حق فقرا در غیر آنان هزینه شود،103

37- اگر باور کنیم که خداوند از  بندهاش  میپرسد: آیا نسبت به فرمان من بخل  میکنی؟! یا مرا متهم  میکنی؟ یا گمان  میکنی که من از جبران آنچه انفاق  کردهای عاجزم؟!، خود را برای کمک به محرومان  آمادهتر خواهیم کرد.104

38- اگر بدانیم که نپرداختن زکات از گناهانی است که سبب ندامت و حسرت  میشود105 و لحظه مرگ، انسان از خداوند  میخواهد که به دنیا برگردد و حق فقرا را بدهد،106

39- اگر بدانیم که زکات ندادن، انسان را از مدار ایمان واسلام خارج  میکند،107

40- اگر بدانیم که پیامبر اکرم (صلی اﷲ علیه وآله) در سایه کعبه به ابوذر فرمود: کسانی زیانکارترند که زکات  نمیدهند،108

41- اگر بدانیم هر روز هزار فرشته، ثروتمندی را که زکات  نمیدهد به آتش بشارت  میدهند،109

42- اگر بدانیم رس__ول خدا (صلی اﷲ علیه وآله) کس__انی را که پرداخت زکات را خسارت  میپندارند به انواع قهرهای الهی (باد سخت، زلزله و دگرگونی چهره) وعده داده است،110

43- اگر بدانیم حضرت  مهدی(علیه السلام) با  کسانیکه زکات مال خود را  نمیپردازند مانند زناکارانِ همس__ردار برخوردکرده وگردنش__ان را  میزند،111

44- اگر بدانیم که رس__ول خدا (صلی اﷲ علیه وآله) سوگند یاد کردند که نپرداختن زکات خیانت به خدا و شرک است،112

45- اگر بدانیم که خداوند نام کسانی را که زکات  نمیدهند در میان نام مشرکان و کافران قرار داده است،113

46- اگ__ر بدانیم که زکات از ضروریات دین و انکار آن به منزله کفر است،114

47- اگر بدانیم که در زمان ابوبکر با گروهی که زکات  نمیدادند (به نام اصحاب ردّه) برخورد نظامی شد، بر علیه آن افراد لشگرکشی شد و حضرت  علیعلیه السلام نیز در آن جبهه شرکت فرمودند،115

ص:37

48- اگر بدانیم که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هر کس حتی اگر مقدار کمی از زکات خود را ندهد، یهودی یا نصرانی  میمیرد،116

49- اگر بدانیم رسول خدا (صلی اﷲ علیه وآله)  میفرمود: مالی که زکات آن پرداخت نشده است، ملعون است، ملعون،117

50- اگر بدانیم  امامصادق(علیه الس__لام) به کسی که زکات  نمیداد لقب سارق دادند،118

51- اگر بدانیم دس__ت کس__انی ک__ه زکات  نمیدهن__د در قیامت به گردنشان بسته  میشود و با  سختترین کلمات مورد توبیخ فرشتگان قرار  میگیرند،119

52- اگر بدانیم و باور کنیم که رسول خدا (صلی اﷲ علیه وآله) و  اهلبیت  معصومش(علیهم السلام)  صحنههایی از شکنجه تارکان زکات را در قیامت  اینگونه بی__ان  کردهاند که مار بزرگی به گردن آنان آویخته  میش__ود و این همان اس__ت که قرآن  میفرماید: »س__یط ّ وقون ما بخِل__وا بهِ یوْم القِیامة«120همان مالی که بخل شد، در قیامت طوق گردن  میشود،12153- اگر ب__اور کنیم که قرآن  میفرماید: روز قیامت اموال کنز ش__ده را داغ  میکنند و بر پیش__انی و پهلو و کمر کس__انی که زکات  ندادهاند  میگذارند و به آنان گفته  میش__ود: این همان چیزی است که در دنیا ذخیره کردید و حق محرومان را نپرداختید،

54- اگ__ر باور کنیم که نپرداختن زکات از گناهان  کبیرهای اس__ت که خداوند در مقابل آن وعده عذاب داده است،

55- آری اگر این باورها را داش__ته باشیم،  لحظهای در پرداخت حق الهی درنگ نخواهیم کرد.

56- اگر بدانیم که زکات در برزخ در کنار نماز تجسم یافته و مونس انسان  میشود، به راحتی آن را خواهیم پرداخت.122

57- اگر بدانی__م که با پرداخت زکات،  پاداشهای چندین برابری که تعداد و عمق آن را کس__ی جز خدا  نمیداند، دریافت خواهیم کرد،123 هرگز بخل نخواهیم کرد.

58- اگر بدانیم که با پرداخت زکات درهای بهش__ت را به روی خود باز  میکنیم،124 هرگز بخل نخواهیم کرد.

59- اگر بدانیم که در قیامت از کس__ی ک__ه زکات مال خود را کامل  میپردازد و در جای خود مصرف  میکند،  نمیپرسند که

ص:38

اموال خود را از کجا  آوردهای،125 انگیزه پرداخت زکات زیاد خواهد شد.

60- اگر بدانیم که پرداخت زکات در دنیا، کلید دریافت رحمت الهی در روزی است که از همه  محتاجتریم و نپرداختن امروز، عامل بیشترین خسارت است،126  لحظهای در پرداخت آن درنگ نخواهیم کرد.

61- اگ__ر بدانیم پ__اداش هر دانه گندم و جو و امث__ال آن که به قصد زکات داده  میشود، قصرهایی از طلا، نقره، لؤلؤ، زبرجد، جواهر و نور است127،  لحظهای در پردِاخت آن دریغ نخواهیم کرد.

62- اگر بدانیم که زکات عاشقانه کفّاره گناهان است128، در پرداخت آن شتاب خواهیم کرد.

63- اگ__ر بدانیم  زکاتدهنده در هر یک از  آس__مانهای  هفتگانه به نام مقدس__ی خوانده  میشود، در آسمان اوّل به نام »سخیّ«، در آسمان دوم »جواد«، در آسمان سوم »معطی «، و در  آسمانهای دیگر »مبارک«، »محفوظ«، »منصور« و »مغفور« نامیده  میش__ود129، هرگز این  نامهای نیک را به آسانی از دست نخواهیم داد.

64- اگر بدانیم سیر کردن فقرا، رمز سیر بودن در قیامت و سیراب کردن تشنگان، رمز سیراب شدن در قیامت و پوشاندن فقرا، رمز پوشیده بودن در رستاخیز است130، تا آنجا که  میتوانیم با پرداخت خمس و زکات به گرسنگان و تشنگان و برهنگان خدمت خواهیم کرد.

ص:39

ص:40

ه)موارد مصرف زکات کدام است؟

سئوال اول:چه کسانی باید زکات بپردازند؟

جواب: زکات بر کش__اورزان،  باغداران، دامداران و  سکهدران واجب است.

سئوال دوم: چه چیزهایی زکات دارد؟

ج__واب: اموالی ک__ه زکات دارد و در اصطلاح فقهی به آنها متعلقات زکات گفته  میشود بدین شرح است:132

الف) محصولات کشاورزی و باغی:(غلات:گندم ،جو ،خرما، کشمش)ب)  دامها: (گوسفند ،گاو وگاومیش، شتر)ج) سکهها: طلا و نقره

پ__س از بیان متعلق__ات زکات و پیش از پرداختن به پاس__خ س__ئوال س__وم ،وظیفه هر یک از کسانی که زکات بر آنها واجب  میشود را به طور جداگانه مشخص خواهیم کرد:

آماده س__ازی زمین، پول نهال و درخت خریداری شده ،مزد بذرپاشی و نهال کاری ،مخارج کانال کش__ی و جوی سازی و حفر چاه و قیمت  وسیلهای که برای کاش__ت همان محصول خریداری شده ،مثل موتور پمپ و لوله و ...

چنان چه موتور پمپ و لوله و ... مخصوص آن محصول نباشد و در  فعالیتهای دیگر کش__اورزی یا باغداری نیز از آن استفاده می شود،  یا در  سالهای دیگر نیز استفاده خواهد شد، تنها قیمت استهلاک مقداری که برای کشت همین محصول و برای به دست آمدن محصول همین س__ال بوده، محاسبه  میشود ،ولی احتیاط آن است که قیمت استهلاک  دستگاهها را محاسبه نکنند.

دیگر به ملکیت او درآید، مثلاً به او ببخش__ند یا ارث به او برسد،  باید زکات آن را بپردزاند، ولی اگر پس از آن باشد ،زکات آنها بر او واجب نیست، بلکه بر مالک قبلی است، ولی اگر بداند مالک قبلی زکات آن را نپرداخته ،مقدار زکات آن مال را مالک  نمیشود.136

2 – آن چه از گندم و جو ،پیش از خوش__ه بستن چیده  میشود – مثلاً برای خوراک دام – یا از غوره و انگور یا خرما ،پیش از چیدن تمام آنها مصرف کند ،مقدار مصرف شده ،زکات ندارد.هرچند احتیاط مستحب اس__ت زکات همین مقدار را نیز بپردازد ،ول__ی اگر از انگور و خرما یا گندم و جو که زکات آن واجب ش__ده مصرف کند، باید زکات مقدرا مصرف شده را نیز بپردازد.137

سئوال سوم: چه وقت باید زکات پرداخت کرد؟

جواب:زم__ان پرداخت زکات گندم و جو ،پ__س از درو کردن و جدا کردن آنها از کاه اس__ت و زمان پرداختن خرما و انگور پس از چیدن آنهاست.

پس از جدا کردن زکات از اموال، لازم نیس__ت فوراً آن را بپردازد ولی اگر به کس__ی که  میتوان به او زکات داد دسترسی دارد، بنا بر احتیاط مستحب،138 نباید آن را به تأخیر بیندازد.

سئوال چهارم:چه مقدار باید زکات پرداخت کرد؟جواب: مقدار زکات غلات بدین شرح است:

ال__ف) اگر دیمی ب__وده و از باران یا نم زمین اس__تفاده کرده، یا از آب رودخانه و نهر و چشمه و امثال اینها که بدون هزینه و زحمت است، مشروب ش__ده، زکات آن یک دهم است، یعنی هر ده کیلو محصول یک کیلویش زکات است.

ب)اگر با آب دس__تی یا موتور پمپ یا قنات__ی که مخارج حفاری و لایروبی دارد آبیاری شده، زکات آن یک بیستم است.

ج) اگر به هر دو شیوه، مشروب شده است، مسأله سه صورت دارد.

بیش__تر با یکی از اینها آبیاری ش__ده ،مثلاً همیشه آب موتور پمپ خورده و گاهی

ص:44

هم باران باریده، زکات آن یک بیس__تم است یا بیشتر باران باریده و مثلاً یکی دو بار هم با آب چاه آبیاری ش__ده ،زکات آن یک دهم است.

2 -  با هر دو مشروب شده ،زکات نصف محصول یک دهم و زکات نصف دیگر یک بیستم است.139

3 – اگر از هر دو آبیاری ش__ده ولی معلوم نیس__ت کدام یک بیش__تر بوده ،زکات آن یک بیستم است.

دو مسأله

1 – گندم و جو و خرما و کشمشی که زکات آن را  دادهاند، اگر چند سال هم بماند، مجدداً زکات ندارد.140

2 – اگر گندم و جو و خرما و کشمش که زکاتش واجب شده، خوب و ب__د دارد، بای__د زکات هر کدام از خوب و بد را از خود آن بدهند و ی__ا زکات همه را از خوب و بد بدهند، و به احتیاط واجب             نمیتونند زکات همه را از جنس بد بدهند.141

دارد و هیچ گاه  دامها را یک س__ال نگه  نمیدارد، زکات واجب نیست، ولی اگر یازده ماه نگه داشته و در ماه داوزدهم فروخته باشد، زکات آن واجب  میشود که پس از گذشت ماه دوازدهم باید بپردازد.

ب) بیکار بودن

یکی از ش__رایط واجب ش__دن زکات دام آن است که حیوان در طول س__ال بیکار باشد ،پس شتری که برای بارکشی یا گاوی که در ش__خم زدن زمین به کار گفته  میشود ،زکات ندارد، ولی اگر در طول سال، یکی دو روز به کار گرفته شود، زکات آن واجب است.144

ج) حیوان در تمام سال بچرد و از علف بیابان تغذیه کند.

2 – اگر دام، گاهی در بیابان  میچرد و گاهی علف دستی  میخورد، یا بخشی از سال، مثلاً تابستان در بیابان  میچرد و در بخش دیگری، مثلاً پاییر و زمستان علف دستی  میخورد، زکات ندارد.

3 – اگ__ر دام، در تمام س__ال  میچرد، ولی چند روزی علف دس__تی بخورد، که عرفاً به آن حیوان بیابان چر بگویند، زکات دارد.145د)به نصاب رسیدن

نصاب دام، تعداد معینی اس__ت که  اگر  حیوانهای موجود کمتر از آن تعداد باشد زکات ندارد، نصاب گوسفند و گاو و شتر و مقدار زکات آنها بدین شرح است.

نصاب گوسفند

اولین نصاب گوس__فند، چهل رأس اس__ت و زکات آن یک گوسفند است، پس اگر تعداد گوسفندان کمتر از 40 رأس باشد، زکات ندارد و  نصابهای آن بدین شرح است:

ص:46

مقدار زکات

نصاب

1 گوسفند

40 گوسفند

2 گوسفند

121 گوسفند

3 گوسفند

201 گوسفند

بنابر احتیاط واجب ،4 گوسفند

302 گوسفند

هر صد تای آن یک گوسفند

400 گوسفند و بیشتر از آن

 مقدرا فاصله بین دو نصاب ،زکات ندارد یعنی اگر تعداد گوسفندان از یک نصاب بگذرد ولی به نصاب بعدی نرسد، زکات نصاب پایین را باید بپردازد مثلاً زکات 115 گوسفند ،یک گوسفند است.146نصاب شتر

شتر دوازده نصاب دارد بدین شرح:

مقدار زکات

نصاب

1گوسفند

5 شتر

2گوسفند

10شتر

3گوسفند

15شتر

4گوسفند

20شتر

5گوسفند

25شتر

یک شتری که وارد سال دوم شده باشد

26شتر

یک شتری که وارد سال سوم شده باشد

36شتر

یک شتری که وارد سال چهارم شده باشد

46 شتر

یک شتری که وارد سال پنجم شده باشد

61 شتر

دو شتری که وارد سال سوم شده باشد

76 شتر

دو شتری که وارد سال چهارم شده باشد

91شتر

برای هر چهل شتر، یک شتری که وارد سال سوم شده باشد

121 شتر و بیشتر از آن

ص:47

نصاب گاو

 نصابهای گاو بدین شرح است.147

مقدار زکات

نصاب

یک گوساله که یک سال آن تمام شده و وارد سال دوم شده باشد

30 گاو

یک گوساله  مادهای که وارد سال سوم شده باشد

40 گاو

دو گوساله

60 گاو

برای هر 30 تا یک گوساله دو ساله و هر 40 تا یک گوساله سه ساله

بیشتر از 60گاو

در این بخش نیز پاسخ سئوال سوم و چهارم مشخص شد و سئوال پنجم نیز چون مربوط به تمام متعلقات زکات است در پایان  میآوردیم.

چند مسأله

1 – اگر  حیوانها سالم هستند ،حیوان ناقص و مریض به عنوان زکات آنها کافی نیست و نیز اگر  حیوانها همه جوانند ،حیوان پیر و فرتوت کافی نیست، ولی اگر همه آنها همان گونه باشند اشکال ندارد.148

2 – در زکات ،نر یا ماده بودن حیوان ش__رط نیس__ت بنابراین می تواند زکات          حیوانهای نر را از جنس ماده بدهد هر چند همه آنها نر نباشند یا از جنس ماده بدهد، هر چند همه آنها ماده نباشند.149

3 – زکات گوس__فندان را  میتوان__د از جنس بز یا میش بدهد و لازم نیست زکات گوسفندانی را که مثلاً همه قوچ و میش هستند ،حتماً از همان جنس بدهد.

است:

- به نصاب لازم برسد.

- یک سال بر آن بگذرد.

- مسکوک باشد.150

اﷲّ علیمٌ حکِیمٌ«

ترجمه: »زکات مخصوص فقراء و مساکین و کارکنانی است که برای ( جمعآوری) آن کار  میکنند، و کسانی که برای جلب محبتشان اقدام  میشود، و برای (آزادی) بردگان، و بدهکاران، و در راه (تقویت آئین) خدا، و واماندگان در راه، این یک فریضه (مهم) الهی است و خداوند دانا و حکیم است.«

توضیح مصارف زکات

1 – فقیران: کس__انی که درآمدی ندارند، یا درآمد آنها مخارجش__ان را کفاف  نمیدهد.

2 – مسکینان، آنان که به کلی درمانده و بینوایند.

3 – کسانی که از طرف امام(ع) یا نایب او مأمور  جمعآوری و نگهداری و توزیع زکاتند. (عاملین)

4 – برای الفت دادن  دلها به اس__لام و مسلمانان ،مانند غیر مسلمانانی که اگر به آنها کمکی بش__ود، به دین اس__لام  میگروند ،یا در جنگ به مسلمانان کمک  میکنند.(مولفه قلوبهم)

         5 – خریداری  بردهها و آزاد کردن آنان.(فی الرقاب)

         6 – بدهکارانی که  نمیتوانند قرض خود را بدهند. (غارمین)

7 – در راه خدا، یعنی در کارهایی که نفع آن به عموم  میرسد و مورد رضایت خداست، مانند ساختن جاده، پل ،مسجد.(فی سبیل اﷲ)

8 – مس__افری که در سفر درمانده است، و خرج برگشت به وطن را ندارد، هرچند در وطن خود فقیر نباشد.(ابن السبیل)157

2 – اگر پسر به  کتابهای علمی دین احتیاج داشته باشد، پدر  میتواند برای خریدن آن  کتابها به او زکات بدهد.160

3 – پدر  میتواند به پسرش زکات بدهد که برای خود زن بگیرد.161

4 – کس__ی که مش__غول به تحصیل علم اس__ت و اگر تحصل نکند  میتواند برای معاش خود کس__ب کند ،چنان چه تحصل آن علم، واجب یا مس__تحب باش__د، میتواند به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم ،واجب یا مستحب نباشد ،زکات دادن به او اشکال دارد.162

5 – به کسی که معلوم نیست سید است یا نه ، میتوان زکات داد.163

6 – لازم نیس__ت زکات هر یک از اموال، از همان مال پرداخت شود بلکه  میتواند قیمت آن را بپردازد.164

7 – به کسی که بدهکار است و  نمیتواند بدهی خود را بدهد، اگر چه مخارج او بر انسان واجب باشد  میتوان زکات داد.165

8 – کس__ی که باید زکات بدهد، اگر از فقیری طلبکار باش__د ، میتوان طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند، و از او نگیرد.166

9 – کس__ی که بدهکار اس__ت و  نمیتواند بدهی خود را بپردازد، اگر چه فقیر نباشد، انسان  میتواند طلبی که از او دارد بابت زکات حساب کند.167

10 – چیزی را که انسان بابت زکات به فقیری  میدهد لازم نیست به او بگوید زکات است بلکه اگر فقیر خجالت بکشد، مستحب است به طوری که دروغ نشود ،به اسم هدیه و پیشکش به او بدهد ولی باید در نیت خود قصد پرداخت زکات داشته باشد.168

11 – پس از جدا کردن زکات، لازم نیست فوراً آن را به مستحق بدهد ولی اگر به کسی که  میشود زکات داد دسترسی دارد ،احتیاط مستحب آن است که دادن زکات را تأخیر نیندازد.169

12 – انس__ان           نمیتوان زکاتی که از مال خود جدا کرده برای خودش بردارد و چیز دیگری به جای آن بگذارد.170

13 – اگر زکات را از مال خود کنار بگذارد،  میتواند در بقیه آن تصرف کند و اگر قیمت آن را کنار بگذارد (نه از خود آن)  میتواند در تمام آن مال تصرف کند.171

ص:51

14 – اگر زکات قبل از پرداخت تلف شود:

الف) اگر پرداخت آن ممکن نبوده: ضامن نیس__ت و پرداختن عوض آن واجب  نمیباشد.

ب)اگر پرداخت آن ممکن بوده:

         1 – در پرداخت یا حفظ آن کوتاهی  نکردهاست :ضامن نیست

         2 – در پرداخت یا حفظ آن کوتاهی  کردهاست: ضامن است.172

15 – اگ__ر پی__ش از آن که زکات بر او واجب ش__ود مثلاً پیش از دانه بس__تن گندم و جو، چیزی بابت زکات به فقیر بدهد، زکات حس__اب  نمیشود.173 ولی بعد از آن که زکات بر او واجب شد، اگر چیزی را که به فقیر داده از بین نرفته و موجود است و آن فرد هنوز هم فقیر است،  میتواند چیزی را که به او داده بابت زکات حساب کند.174

16 – اگر ش__خصی که از دنیا رفته و زکات بدهکار باش__د ،بر ورثه او واجب است، زکات اموال او را بپردازند و چنانچه قرض داشته باشد و زکات نیز بدهکار باشد باید اول زکات را از مالی که زکات آن واجب شده بدهند ،بعد قرض او را ادا کنند.175

أبیاتهمْ«

 (مهمان ش__دن کارمندان آفاتی دارد، از جمله ممکن اس__ت به خاطر پذیرایی، قلب کارمند جذب صاحبخانه شود و در گرفتن حق خدا از او  سهلانگاری کند و ممکن است مردم میزبان را واسطه قرار دهند تا کمتر بگیرد، یا ممکن اس__ت میزبان در قبیله خود افتخار و از میزبانی خود سوءاستفاده کند.)

 6- با آرامش و وقار بر مردم وارد شو. (بوق و کاروان و اسکورت و هیأت همراه لازم نیست). »ث ّ م امْضِ إلیهمْ ب ّ السکِینةِ والوقارِ«

 7- تو بر مردم وارد ش__و وبر آنان س__لام کن، (نه انتظار سلام از مردم داش__ته باش و نه انتظار اینکه مردم گرد تو جمع شوند). »تقوم بینهمْ فتسِّ لم علیهمْ«

 8 - از احترام به مردم فروگذار مکن. »ولا تخْدِجْ بِالتّ حِیّ ةِ لهمْ«

 9- در گرفت__ن زکات، خدا محوری را فراموش مکن و به مردم بگو: شما بنده خدا هستید، » عِباد اﷲِ« و من فرستاده و مأمور خدا هستم » أرْسلنی إلیکمْ ول ّ ی اﷲِ وخلیفته« و سهمی که  میدهید حق خداست. » لآخذ منکمْ ح ّ ق اﷲِ فی أمْوالکمْ«

 10- در گرفت__ن زکات از م__ردم  پیشداوری نکن، بلکه از خود مردم س__ؤال کن که آیا در مال شما حق خدا هست یا نه؟ اگر هست، حق خ__دا را به ولی خدا بدهید. » فهلْ ّ ﷲِِ فی أمْوالکمْ منْ حقّ فتؤّ دوه إلی ولیِّ ه؟«

 11- به مردم اعتماد کن و اگر کسی گفت حقّ خدا در مال من نیست، گفت__ارش را بپذیر و دوباره به او مراجعه نک__ن. »فإنْ قال قائِلٌ: لا، فلا تراجِعْه«

 12- چون کسی که زکات  میدهد به تو لطف  میکند، » وإنْ أنعم لک منعمٌ« همراه او حرکت کن »فاْنطلِقْ معه« و در مسیر راه او را مترسان، تهدید مکن و سخت نگیر. » منْ غیرِ أنْ تخِیفه أوْ توعِده أوْ تعْسِفه أوْ ترْهِقه«

 13- ه__ر چه از طلا و نقره داد بگی__ر و چانه نزن، » فخذْ ما أعْطاک« اگر شتر و گوسفند دارد چون سهم او بیش از سهم زکات است، بدون اجازه او وارد بر آنها مش__و. » فإنْ کان له ماشِ__یةٌ أوْ إبِلٌ فلا تدْخلْها إلاّ

ص:54

بإذْنهِ، فإّ ن أکْثرها له«

 14- هنگامی که وارد آغل ش__دی،  س__ختگیری نکن و صاحبش را مرنجان. »فإذا أتیتها فلا تدْخلْ علیها دخول متسِّ لط علیهِ ولا عنیف بهِ، ولا تسوءّ ن صاحِبها فیها«

 15- حیوان__ات را رم نده و آرامش آنها را نگیر. »ولا تنِّ فرّ ن بهیمةً ولا تفْزعنّ ها«

 16- در تمام مراحل حال مردم را مراعات کن. گله و دام را دو بخش کن. ه__ر بخش را صاحبش اراده کرد، بردارد و ش__ما بخش دیگر را انتخاب کن. بار دوم بخشی که سهم تو است به دو قسمت تقسیم کن، باز هم هر قسمت را که او خواست بردارد آزاد است و این کار را آن قدر تکرار کن تا سهم زکات در آخرین تقسیم تو روشن شود.

 17- پشیمانی مردم را در انتخاب بخشی که برداشته است، بپذیر. »فإنِ اسْتقالک فأقِلْه«

 18- حی__وان پی__ر و از کار افتاده، دس__ت و پا شکس__ته و  عیبدار را مگیر.179 » ولا تأخذّ ن عوْداً، ولا هرمةً، ولا مکْس__ورةً، ولا مهْلوسةً، ولا ذات عوارٍ«

 19- س__هم خدا را به کس__ی بسپار که به دین و دلسوزی او نسبت به مال مس__لمین اطمینان داری. » ولا تأمن ّ ن علیها إِلاّ  منْ تثِق بدِینهِ رافقاً بمالِ المسْلمِین«

 20- سهمی که  جمعآوری شده باید به دست ولی مسلمین برسد و او آن را میان فقرا تقسیم کند و کسی که حیوانات زکاتی نزد ما  میآورد، باید شخصی مهربان و درستکار باشد، درشتی نکند، آنها را به سختی نراند و خسته نکند. »ولا توِّ کلْ بها إلاّ  ناصِحاً شفیقاً وأمیناً حفیظاً، غیر معنِّ فٍ ولا مجْحِفٍ، ولا ملْغبٍ ولا متعبٍ«

 21- ش__تری که به عنوان زکات گرفته  میشود از       بچهاش جدا نشود.

»ألاّ  یحول بین ناقةٍ وبین فصِیلها«

 22- تمام شیر آن را ندوش و مقداری از شیر برای  بچهاش در پستان باقی بگذار. »ولا یمْصر لبنها فیضّ ر ذلک بِولدِها«

 23- با سوار شدن بر حیواناتی که به عنوان زکات گرفته  شدهاند، آنها را خسته نکن. »ولا یجْهدنّ ها رکوباً«

ص:55

24- در دوشیدن ش__یر و سوار شدن، عدالت را میان شتران مراعات کن. (مبادا یک شتر را یک ساعت سوار شوی و یک شتر را دو ساعت)

»ولیعْدِلْ بین صواحِباتها«

 25- اگر حیوانی در مس__یر راه خسته ش__د، باید به او استراحت داد.

»ولیرفِّ هْ علی ّ اللاغِبِ«، حیوانی را که پایش س__ائیده شده و حیوانی که ب__ه خاطر درد لنگان و کج  میرود، با آرامش براند. »ولیسْ__تأنِ بالنّ قبِ و ّ الظالِعِ«، در مس__یری که حیوانات زکاتی را  میبری اگر به  محلهای آب رس__یدی، آنها را وارد کن. »ولیوردْها ما تمّ ر بهِ من الغدرِ«، مس__یر حیوانات را از جادّ ههای سرس__بز به مناطق  بیگی__اه تبدیل نکن. »ولا یعْدِلْ بها عنْ نبتِ اْلْأرْضِ إلی جو ِّ اد ّ الطرقِ«، به حیوانی که خسته شد استراحت ده. »و لیرِّ وحْها فی ّ الساعاتِ«، و چون به آب و گیاه رسیدند به آنها مهلت  بهرهگیری ده. »ولیمْهلْها عِند النِّ طافِ واْلْأعْشابِ«.

 همه این دس__تورات برای آن اس__ت که حیواناتی که سهم فقرا است فربه و پرمغز نزد ما جمع ش__ود و ما آنها را طبق کتاب خدا و س__نت پیامبرصلی اﷲ علیه وآله تقس__یم کنیم، البته مراعات این دستورات در مأموریتی که داری پاداش تو را بزرگتر و رشد معنوی تو را ان شاء اﷲّ بیشتر  مینماید.

 در این چند سطر  نهجالبلاغه، این همه دستور برای انجام یک مأموریت،  نشاندهنده جامعّیت و دقت و لطافت اسلام است.

 راستی اگر همین یک نامه را برای اهل توحید بخوانیم، خدامحوری آن هم__ه را جذب  میکن__د. اگر برای حقوقدانان و کس__انی که دم از بشردوس__تی  میزنند بخوانیم، باید در برابر این نامه سجده کنند. اگر ب__رای طرفداران حق__وق حیوانات بخوانیم، از ادعاهای خود دس__ت  برمیدارن__د. زی__را در این نامه، هم خداوند محور همه چیز اس__ت و هم به مردم در  عالیترین سطح، احترام گذاشته شده است و هم حق حیوانات مراعات شده.

 محورّیت خدا در کلماتی از قبیل: تقوی اﷲّ، عباد اﷲّ، ولیّ اﷲّ، حقّ اﷲّ، کتاب اﷲّ، سنة رسول اﷲّ، امر اﷲّ، ان شاء اﷲّ، به چشم  میخورد.

 احترام به مردم در جملاتی از قبیل:

 1- نترساندن مردم. »ولا ترِّ وع ّ ن مسْلماً«

ص:56

2- عدم مزاحمت برای مردم در منزل و باغ و مزرعه. » فانزلْ بمائهمْ مِنْ غیرِ أنْ تخاِلِط أبیاتهمْ«

 3- حضور در میان مردم. »تقوم بینهمْ«

 4- سلام بر مردم. »فتسِّ لم علیهمْ«

 5 - پرسش از مردم. » فهلْ ّ ﷲِِ فی أمْوالکمْ«

 6- اعتماد به مردم. »فإنْ قال قائلٌ: لا، فلا تراجِعْه«

 7- نرمی با مردم. »منْ غیرِ أنْ تخِیفه أوْ توعِده أوْ تعْسِفه أوْ ترْهِقه«

 8 - آزار ندادن مردم. »ولا تسوءّ ن صاحِبها«

 9- آزادی دادن به مردم. »ث ّ م خیِّ رْه«

 10- پذیرش عذر مردم. »فإنِ اسْتقالک فأقِلْه«

 11- اجازه گرفتن از مردم. »لا تدْخلْها إلاّ  بإذْنهِ«

 به چشم  میخورد. در این نامه مراعات حقوق حیوانات در  عالیترین سطح مطرح است، حیوان را نترسان، تمام شیرش را مدوش، آن را از فرزندش جدا مکن، خسته مکن، به  خستهها رفاه بده، در جاده خشک حرکت مده، در  بهرهگیری عدالت داشته باش و امثال آن...

 بعد از نگاهی گذرا که به نامه حضرت علی علیه السلام به کارگزاران و  دستاندرکاران حکومت برای گرفتن زکات داشتیم، به چند حدیث دیگر نیز توجّه کنیم:

 امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله نقل  میکند که فرمود: در گرفتن زکات، خشونت، قهر، کتک،  سختگیری، تحمیل بیش از طاقت ممنوع است 180 و در حدیث دیگر از اینکه مردم را وادار به سوگند کنیم که زکات  دادهاند، نهی فرمود.181

 اگر برخورد ما اس__لامی باش__د (و  همانگونه که در نامه 25 گذشت) مردم بدانند که حاکم اسلامی به خاطر وظیفه الهی به سراغ مردم رفته یا افرادی را برای گرفتن زکات اعزام  میکند، انگیزه او سیر کردن فقرا اس__ت، راه و روش او کتاب خدا و س__نت پیامبر صلی اﷲ علیه وآله اس__ت، تمام مردم (جز افراد لجوج و مریض) با آغوش باز این حکم اسلام را خواهند پذیرفت.

 اگر مردم از نحوه       جمعآوری و تقسیم آگاه باشند، به پرداخت زکات گرایش بیشتری خواهند داش__ت. در زمان رسول خدا صلی اﷲ علیه

ص:57

وآله زکات در مس__جد  جمعآوری  میشد و شخص پیامبر اکرم صلی اﷲ علیه وآله آنها را تقسیم  میفرمود.182 و بر  پرداختکننده صلوات و درود  میفرس__تاد 183 و صلوات او برای آنان  آرامبخش بود و سنگینی گذشت از مال را از دوش آنان برطرف  میکرد.

 اوّل کس__ی که زکات خود را نزد پیامبر اکرم صلی اﷲ علیه وآله آورد ش__خصی به نام ابو اوفی  بود. حض__رت زکات او را گرفت و فرمود:

» ّ الله     ّ __م ص ِّ ل علی أبی أوْف__ی و آلِ أبِی أوْفی« خداوندا! بر ابی اوفی  و خاندان او درود بفرست.

 اگر هنگام گرفتن زکات، دهنده آن را آزاد بگذاریم که اگر خواس__ت جنس بدهد و اگر نخواست قیمت آن را پرداخت نماید، این آزادی نیز نوعی تشویق عملی است.184 توافق  عادلانه

 یکی از مسائی که پرداخت زکات را برای مردم  آسانتر  میکند، توافق گیرنده با پرداخت کننده است. در حدیث  میخوانیم: اگر گیرنده زکات آن حیوانی را که مشمول زکات است نیافت،  میتواند با دهنده زکات توافقی عادلانه داشته باشد، یا شتر بزرگتری بردارد و ارزش اضافه آن را به صاحبش بپردازد و یا حیوان کوچکتری بردارد و صاحبش مبلغی که ما به التفاوت است همراه شتر به گیرنده زکات رد کند.185 تسهیلات در گرفتن  زکات

 برای تشویق مردم باید ما به سراغ آنان برویم، مثلاً وسیله حمل و نقل گندم و جو و... را به سرِ زمین ببریم، زیرا تهیه وسیله و حمل محصول برای دولت آسان و برای مردم مشکل است.

 از امام صادق علیه السلام پرسیدند: آیا ما مردم را جمع کنیم و زکات مالش__ان را بگیریم یا اینکه به سراغ مردم برویم؟ فرمود: شما به سراغ آنان بروید.186

 شاید از آیات و روایات بتوان استفاده کرد که اصل و قانون آن است که زکات از طریق حاکم اسلامی  جمع آوری و تقسیم شود زیرا:

 1- خداون__د پیامبرش را مأمور گرفتن زکات کرده اس__ت، »خذْ منْ أمْوالهمْ صدقة«188 اگر گرفتن رس__ول خدا واجب است، پس پرداخت مردم به پیامبر نیز واجب  میباشد.

 در حدیث__ی پیامب__ر اکرم صلی اﷲ علیه وآله فرم__ود: » أمرْت أنْ آخذ ّ الصدق__ة منْ أغْنیائکمْ فأرّدها ف__ی فقرائکمْ «189 من مأمورم که از اغنیا زکات بگیرم و به فقرا بدهم. پس از پیامبر اسلام نیز امامان  معصوم علیهم السلام مسئول این  بودهاند.

 ش__خصی  میگوید: از امام رضا علیه الس__لام پرسیدم که زکات فطره برای کیس__ت؟ حضرت فرمود: برای امام است، گفتم این خبر را نقل کنم؟ فرمود: بله190

 2- پیامبر اس__لام صلی اﷲ علیه وآل__ه برای زکات، کارگزارانی تعیین کرده بود که در قرآن از آنان به نام عاملین یاد شده است، این افراد از طرف حضرت مسئول  جمعآوری زکات بودند.191 از جمله: شخصی به نام رافع را به سوی قبیله جهینه، بسر را به سوی قبیله بنی کعب، ولید

ص:59

بن عقبه را به سوی قبیله بنی المصطلق و مردی از بنی سعد را به سوی قبیله  بنیسعد فرستاد.192

 3- حضرت علی علیه الس__لام نیز افرادی را برای  جمعآوری زکات  میفرستاد و در نهج البلاغه حدود 20 دستور برای شیوه برخورد آنان با مردم بیان شده است.193

 4- در ق__رآن  میخوانی__م: بعضی از منافقان به نحوه تقس__یم زکات پیامبرصل__ی اﷲ علیه وآله اعت__راض  میکردند و نی__ش  میزدند، اگر  جمعآوری و تقس__یم زکات مربوط به پیامبر نبود، دلیلی برای تحمّل این همه نیش نب__ود. بگذریم که قرآن  میفرماید: »و منهمْ منْ یلْمِزک فی ّ الصدقاتِ فإنْ أعْطوا منها رضوا«194 »انتقاد و س__رزنش این منافقان برخاسته از عقده و منافع شخصی آنهاست و هرگاه کمی از زکات به آنها داده شود، دیگر انتقاد  نمیکنند«.

 5 - س__همی از زکات برای جذب دلها اختصاص داده ش__ده اس__ت.

»المؤلّ فةِ قلوبهم «

 رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله برای جذب رؤسای قبائل چیزهایی به آنها  میداد و شکی نیست که رئیس قبیله جذب افراد عادی  نمیشود، ولی جذب رئیس حکومت  میشود. پس باید زکات نزد حاکم اسلامی  جمعآوری و با نظارت او تقس__یم ش__ود تا بتوان افرادی را به اس__لام جذب نمود.

 6- در روایات برای حاکم اسلامی وظایفی تعیین شده است، از جمله اینکه بدهی بدهکاران را بپردازد. »فعلی اْلْإمامِ أنْ یعْطِیه«195

                و در بعضی روایات  میخوانیم که حاکم باید     بخششهایی داشته باشد.

»فعلی اْلْإمامِ أنْ یعْطِیهم«196

 بنابراین مکتبی که برای امام و حاکم اسلامی هزینه تعیین  میکند باید منبع درآمد هم معّین نماید. پس زکات باید در دس__ت حاکم اسلامی باشد.

 7- در روای__ات  میخوانی__م: پنهان کردن زکات از امام، نش__انه نفاق است.197

 اگر پنهان کردن زکات نش__انه نفاق اس__ت، پس باید زکات نزد امام المسلمین  جمعآوری و توسط او تقسیم شود.

ص:60

8 - در صدر اس__لام افرادی کارشناس و متخصص در تخمین مبلغ زکات بودند و از طرف رسول خدا صلی اﷲ علیه وآله و حضرت علی علیه الس__لام به مناطق اعزام  میشدند. اگر پرداخت زکات از وظائف فردی باشد و از وظائف رسمی نظام اسلامی نباشد، نیازی به فرستادن گروه تخمین و ارزیابی از طرف حکومت نبود.

 9- حضرت علی علیه الس__لام به مخنف بن قیس که مسئول زکات بود، فرمود: »لیس له أنْ ینزل بلادنا و یؤِّ دی صدقة مالهِ إلی عدِّ ونا« هر کس از پیروان ما که زکات مال خود را به کارگزاران شام پرداخت کند، درس__ت نیست، زیرا نیروی سواره و پیاده ما از او حمایت کرده است و سزاوار نیس__ت که افرادی از خدمات ما  بهرهمند شوند، ولی زکات اموالشان را به دشمنان ما بدهند.198

 از این حدیث معلوم  میشود که زکات بودجه حکومت است و باید به حاکم داده شود تا امنّیت منطقه را با تدبیر، تأمین کند.

 10- حضرت علی علیه الس__لام در  نامههای 52، 26 و 67 به مسئول زکات سفارشاتی  میکند که نشان  میدهد باید اختیار زکات به دست حاکم اسلامی باشد، نمونه آن، این که  میفرماید:

 زکات را به حاکم اسلامی برسانند تا او تقسیم نماید.

 زکات را فوری نزد ما آورید، تا بر طبق کتاب خدا و سنت پیامبرش تقسیم کنیم.

 حضرت علی علیه السلام به مأمور خود  میگوید: »أرْسلنی إلیکمْ ول ّ ی اﷲِ وخلیفته،لآخ__ذ منکمْ ح ّ ق اﷲِ فی أمْوالکمْ، فهلْ ّ ﷲِِ فی أمْوالکمْ منْ حقّ فتؤّ دوه إلی ولیِّ ه؟« 199 به مردم بگو! ای بندگان خدا، ولیّ خدا مرا نزد شما فرستاده است تا حق خدا را که در اموال شماست بگیرم، پس آیا برای خداوند در اموال شما حقی هست تا آن را به ولی خدا برسانم؟ به همین دلیل ابوبکر با گروهی که زکات  نمیدادند برخورد نظامی کرد و در تاریخ نام آن گروه به اصحاب ردّه معروف شده است.

 11- دلی__ل پرداخت زکات حل مش__کلات فقراس__ت و اگر قدرت حکومت نباش__د، بس__یاری از مردم زکات  نمیدهن__د و فقرا در فقر  میس__وزند. بنابراین باید حاکم اسلامی در مسأله زکات نقش فعال و قهار داشته باشد.

ص:61

12- اگر قرار باشد هر کس با دست خود زکات مال خود را به افراد مستحق بدهد و نظارت حاکم اسلامی در کار نباشد، افراد زیادی سوء استفاده کرده و از چند نفر زکات  میگیرند.

 13- در تأمی__ن زندگ__ی فقرا از طریق حکومت، ذل__ت و خواری و تحقیر نیست. ولی اگر فقیر به طور مستقیم از دست افراد کمک بگیرد، احساس حقارت  میکند. بنابراین برای حفظ کرامت و آبرو و شخصّیت فقرا باید زکات نزد حاکم عادل اسلامی  جمعآوری و تقسیم شود.

 14- امام خمینی (ره) در تحریر الوس__یله  مینویس__د: بهتر است که زکات را در زمان غیبت حضرت مهدی علیه الس__لام به فقیه و حاکم اس__لامی بدهند. زیرا او به محل مصرف آن  آگاهتر است و اگر فقیه و حاکم اسلامی بنابر مصلحت اس__لام یا مسلمانان حکم کند که مردم زکات مال خود را به او بپردازند، پیروی از وی هر چند که از او تقلید نکنند، واجب است.200

 سؤال: با این همه دلائل، چرا گروهی از بزرگان فقها بر این  عقیدهاند که مردم خودشان زکات مالشان را بپردازند؟

 پاس__خ: شاید دلیل این بزرگان حدیثی باشد که  میفرماید: »فأخْرجْها منْ مالک ... ث ّ م أعْطِها کیف شِئت«201 زکات را از مال خود خارج کن و هرگونه مصلحت  میدانی خرج کن.

 البته ممکن است این روایات در زمان تقّیه صادر شده باشد که دست امامان  معصومعلیهم الس__لام در آن هنگام بس__ته بوده است و قدرتی برای  جمعآوری زکات نداش__تند و اگر اموالی را  جمعآوری و تقسیم  میکردند، کینه و حس__ادت حاکمان ستمگر را  برمیانگیختند و برای طرفداران وفاداری که برای رس__اندن زکات به آن بزرگواران مراجعت  میکردند، ایجاد زحمت  میکردند. به همین دلیل امامان  معصومعلیهم الس__لام برای حفظ جان طرفداران خود، دستور  میدادند که هر کس زکات مالش را خودش بدهد و هر کس به شما زکات داد، بگیرید و هر کس نداد کاری به او نداشته باشید.

 ناگفته پیداست که اکثر مراجع تقلید (حفظهم اﷲّ) به  پرداختکنندگان، اجازه پرداخت زکات را  میدهند.

ص:62

4- با در نظر گرفتن آن دس__ته از افرادی که سود محصول آنها مثبت ش__ده است و میزان محصول آنها بیشتر از 874 کیلوگرم است، میزان زکات را به تفکیک برای محصولات گندم و جو در دو وضعیت دیم و آبی محاسبه می کنیم. (یک دهم محصول دیم و یک بیستم محصول آبی).

5- برآورد درصد افرادی که به آنها زکات تعلق می گیرد هم نسبت به کل نمونه آماری و هم نسبت به تعداد کشاورزان گروه نمونه ای (گروه گندمکار آبی و دیم و جو کار آب_ی و دیم) نیز محاسب_ه می شود.

6- برای برآورد میزان زکات محصولات گندم و جو هر ساله بر اساس آمار و ارقام وزارت جهاد کشاورزی محاسبه می کنیم.

تبصره : احکام مد نظر برای فقه اهل تشیع می باشد اما بر اساس شرایط منطقه ای و مذاهب اهل تسنن موارد فقهی در ضمائم قید شده استفرایند محاسبات میزان زکات:

به طور کلی روند محاس__به میزان زکات برای کشاورزی بصورت زیر می باشد.

                      µÂV» DŒ¯ ÉZÅ ÄÀ˂Š¶¯ Ä^‡ZV»                                 

    d‹Y{€] ÄÀ˂Š+ d‹Y{ ÄÀ˂Š+ d‹Z¯ ÄÀ˂Š+¾Ì» ɁZ‡ Ã{Z»M ÄÀ˂Š      

 

                   ÊF‹Y{€] µÂV» ½Y‚Ì» Ê·ZË ‰Y Ä^‡ZV»                  

           (µÂv» ¸̯ €Å [» d¼Ì«) ×(Ã|»M d‡|] µÂv» ½Y‚Ì»)        

 

  µÂV» DŒ¯ Y ¶ZU {‡

            {‡ = (µÂv» Y ¶Zu |»M{) – (ZÅ ÄÀ˂Š¶¯ ž¼m)           

 

            |‹Z] Ê» ʨÀ» ZÆ¿M {‡ į Ê¿YÁZŒ¯ Y ÄF‡|¿M ¥~U         

                 (|¿Y Ã|‹ €”f» µÂv» dŒ¯ Y į Ê¿YÁZŒ¯)               

 

   D‡Y ¹€³Â¸Ì¯ 847 Y €F¼¯ ½Z¿M µÂV» ½Y‚Ì» į Ê¿YÁZŒ¯ Y ÄF‡|¿M ¥~U  ({€Ì³ ʼ¿ ª¸ e cZ¯ ÃÁ€³ ¾ËY Ä] ¦Ë€ e ª^—)

 

 {€Ì³ Ê» ª¸ e ºË{ µÂ/v» Ä/]

 €]ZįÀ] ÊeZ¯ ,|‹Z]  ½Y‚̻ʻ µÂv» Ä°ÀËY Ä]  ºÅ{ÄmÂe ®Ë Z]                             ºË{ Ä] µÂV» CZ¯  ½Y‚Ì»Â¿ ®Ì°¨E Ä^‡ZV»                                  Ê]M                                           {į €Ì³,|‹Z] ÊeZ¯ Ê» Ê» ª¸ e ½Y‚Ì» µÂv» Ê]M Ä°ÀËY     µÂ/v» ºfˆÌ] Ä] ÄmÂe ®Ë Ä/] Z]

         : ¾ËY                                                                                                                                                                 : ¾ËY €]ZÀ] 

      ×{‡ = cZ¯ ½Y‚Ì»                                                                                                                                            ×{‡ = cZ¯   ½Y‚Ì»

ص:64

5- تحویل برگ دوم رس__یدها به همراه زکات جمع آوری ش__ده به دبیرخانه ستاد.

6- پرهیز از نگهداری بیش از 7 روز وجوه زکات.

تذکر:

1- کلیه عاملین زکات باید دارای حکم معتبر و مجوز لازم از س__وی دبیرخانه ستاد کمیته امداد امام خمینی (ره) باشند.

2- کلیه عاملین زکات تنها با مسئول اجرائی زکات شهرستان یا بخش، مسئول مشارکتهای مردمی و یا دبیر ستاد احیای زکات (رئیس کمیته امداد) ارتباط خواهند داشت.

ص:66

22 - وسائل ج 6 صفحه 4 (باب 1 حدیث 6- از ابواب زکات).

23 - همان  صفحه 14

24 - همان

25 - مبلغ بسیار اندک

26 - قرائتی،محسن، خمس و زکات،ص 109

28 - سوره حشر، آیه 9 و تغابن، آیه 16.

28 - تفسیر نورالثقلین، ج 5،  ص346.

29 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 48.

30 - وسائل، ج 6، ص 6.

31 - امالی طوسی، ج 2، ص 136.

32 - فروع کافی، ج 4، ص 62.

33 - بحار، ج 69، ص 62.

34 - سوره اعلی، آیه 14.

35 - سوره اعلی، آیه 14.

36 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 52 و 69.

37 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 49.

38 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 50 .

39 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 65. 40 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 33.

41 - سوره اعراف، آیه 156 و توبه، آیه 71.

42 - سوره مائده، آیه 12.

43 - سوره لیل، آیه 7.

44 - وسائل، ج 6، ص 10.

45 - سوره مائده، آیه 12.

46 - سوره توبه، آیه 5.

47 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 223.

48 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 53 .

49 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 29.

50 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 70.

51 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 273.

52 - سوره حجرات، آیه 9.

53 - سوره توبه، آیه 11.

54 - وافی، ج 01، ص 51

55 - سوره بقره، آیه 251.

56 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 56 .

57 - سفینة البحار، ج 3، ص 474.

58 - وافی، ج 01، ص 50 .

59 - وافی، ج 01، ص 50 .

60 - سوره بقره، آیه 195.

61 - جامع الأحادیث، ج 9ص 285.

62 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 24.

63 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 24.

64 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 50 .

65 - جامع الاحادیث، ج 9، ص 50 .

66 - وافی، ج 01، ص 42.

ص:68

67 - بحار، ج 69، ص 130.

68 - وسائل، ج 6، ص 25.

69 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 48.

70 - سوره توبه، آیه 18.

71 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 52 .

72 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 52 .

73 - کافی، ج 2، ص 374.

74 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 53 .

75 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 57 .

76 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 31.

77 - سوره معارج، آیه 21 - 22.

78 - سوره توبه، آیه 67.

79 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 30.

80 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 30.

81 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 30 و 33.

82 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 63. 83 - قرائتی،محسن، خمس و زکات،ص 97

84 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 347.

85 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 347.

86 - سوره نحل، آیه 40.

87 - سوره نحل، آیه 40.

88 - سوره واقعه، آیه 64.

89 - سوره توبه، آیه 104.

90 - سوره قصص، آیه 81.

91 - سوره قصص، آیه 78.

92 - سوره قلم، آیه 20.

93 - وافی، ج 01، ص 33.

94 - سوره بقره، آیه 268.

95 - سوره توبه، آیه 38.

96 - سوره همزه، آیات 2 - 3.

97 - سوره کوثر، آیات 1 - 2.

98 - سوره توبه، آیه 103.

99 - سوره مدّثر، آیه 44.

100 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 32.

101 - سوره آل عمران، آیه 180.

 102- سوره نحل، آیه 96.

103 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 243.

104 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 325.

105 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 58 .

106 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 58 .

107-»منْ منع قیراطاً من ّ الزکاةِ فلیس بمؤْمنٍ و لا مسْلم  «. جامع الأحادیث، ج 9، ص 58 .

108 -  مستدرکالوسائل، ج 1، ص 508 .

109 جامع الأحادیث، ج 9، ص 43 .

110 جامع الأحادیث، ج 9، ص 57 .

111 جامع الأحادیث، ج 9، ص 44.

ص:69

112 - بحار، ج 69، ص 29.

113 - »و ویلٌ لِّ لْمشْرکین الّ ذِین لا یؤْتون ّ الزکوة و هم بالاخِرةِ همْ کافرون  «. سوره فصّلت، آیه6 و 7,411

114 - مبسوط شیخ طوسی، ج 1، ص 190.

115 - تفسیر نمونه، ج 8، ص 11.

116 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 63.

117 - وافی، ج 01، ص 44.

118 - وافی، ج 01، ص 44.

119 - وافی، ج 01، ص 40.

         120 - سوره  آل عمران7 آیه 180.

121 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 39.

122 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 46.

123 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 53 .

124 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 45.

125 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 33.

126 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 32.

127 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 32.

128 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 33.

129 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 34.

130 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 684.

131 - فلاح زاده،محمد حسین، احکام زکات

132 - توضیح المسائل ،م 1853

133 - مقدار دقیق همان است که در متن  آمدهاست و همین مقدار باید ملاک کحاسبه قرار گی__رد اما برای آنکه در ذهن بماند، و مطابق قاع__ده گرد کردن اعداد، اگر وزن محصول به دست آمده حدود 850 کیلوگرم باشد زکات دارد و برخی از فقها، مقدار آن را به تقریباً 885 کیلوگرم  دانستهاند.(آیت اﷲ صافی)134 - توضیح المسائل ،م4681

135 - تحری__ر الوس__یله ،ج1، کتاب الزکات، الفص__ل الثالث، المطلب الثان__ی، م2.توضیح المسائل ،م0881 – 1881 - 1882

136 - تحریر الوسیله ،ج1، کتاب الزکات، الفصل الثالث،ص  653،الامر الثانی مسأله 7توضیح المسائل ،م6881 - 1869

137 - همان، م5، توضیح المسائل، م 1856

138 - به فتوای برخی از فقهاء اگر به کسی که می توان زکات داد دسترسی دارد بنابراحتیاط واجب نباید تأخیر بیندازد .(آیت اﷲ صافی)

        139- همان ،المطلب الثالث ،ص222 توضیح المسائل، م  5781،1877

140 - توضیح المسائل ،م 1874

141 - توضیح المسائل ،م 1895

143 - به نظر برخی از فقهاء پس از گذشت یازده ماه زکات واجب  میشود.( آیت اﷲ فاضل، آیت اﷲ سیستانی و آیت اﷲ تبریزی)

144 - توضیح المس__ائل ،م8091، برخی از فقهاء این ش__رایط را لازم  نمیدانند و چنان چه حیوان در شخم زدن و حمل بار یا امثال آن به کار گرفته شود، احتیاط واجب آن است که زکاتش پرداخت شود.(آیت اﷲ سیستانی)

145 - برخی از فقهاء این ش__رط را لازم  نمیدانند و زکات  حیوانهایی که علف دس__تی  میخورند را نیز واجب دانستهاند.(آیت اﷲ سیستانی)

ص:70

146 - توضیح المسائل ،م 3191، 1914

147 - به نظر برخی از فقهاء نصاب گاو دو تاس__ت، 30 و 40 و بیش__تر از 40 با همین دو عدد محاس__به  میش__ود ،مثلاً زکات 60 رأس گاو،  دو گوساله اس__ت که وارد سال دوم شده باشد(آیت اﷲ مکارم)

148 - تحریر الوسیله، ج1، کتاب الزکات فی زکات الانعام، فی ما یوخذ من الزکات م1

149 - همان م 2

150 - تحری__ر الوس__یله،ج 1،کتاب ال__زکات الفص__ل الثان__ی ف__ی زکات النقدین ،توضیح المسائل ،م9981

151 - همان الاول، توضیح المسائل ،م 1897

152 - همان، الثالث، توضیح المسائل ،م 1902

153 - به فتوای برخی از فقهاء سکه طلای بهار آزادی، اگر به حد نصاب برسد زکات دارد.

(امام خمینی ،آیت اﷲ     خامنهای)

154 - همان ،الثانی ،توضیح المسائل ،م 1899 و 1900

155 - همان ،الاول

156 - توضیح المسائل ،م 1898

157 - توضیح المسائل، م 1925

158 - کسانی که از سهم مولفه قلوبهم به آنها زکات داده  میشود، لازم نیست شیعه باشند.

159 - توضیح المسائل ،م 1942 – 1946 تا 1948 - 1956

160 - توضیح المسائل م 1950

161 - توضیح المسائل م 1951

162 - توضیح المسائل م 1990

163 - توضیح المسائل م 1956

164 - توضیح المسائل م 1892 - 1913

165 - توضیح المسائل م 1947

166 - توضیح المسائل م 1933

167 - توضیح المسائل م 1939

168 - توضیح المسائل م 1935

169 - توضیح المسائل م 1961 و 1962

170 - توضیح المسائل م 1966

171 - توضیح المسائل م 1965

172 -تحریر الوسیله ،ج1، ص343، م 7 و 8

173 - به فتوای برخی      فقهاء میتواند به او قرض دهد و بعد از این که زکات بر او واجب شد حساب کند(آیت اﷲ مکارم)174 - توضیح المسائل م 1970

175 - توضیح المسائل م 1893

176 - ولی به فرزند و نوه و پدر و مادر و جد و جده  نمیتوان زکات داد.

177 - توضیح المسائل م 1973 و 1974

178 - قرائتی،محسن، خمس و زکات،ص 165

179 -  از قطب راوندی نقل شده که ظاهر سخن امام این است که اول حیوانات معیوب و پیر را از گله جدا کن، بعد حیوانات سالم را دو بخش و هر بخش را باز به دو بخش تقسیم کن تا آنکه در آخرین بخش سهم زکات روشن شود.

180 جامع الأحادیث، ج 9، ص 335.

181 جامع الأحادیث، ج 9، ص 101.

ص:71

182 جامع الأحادیث، ج 9، ص 186.

182 - سوره توبه، آیه 104

184 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 333.

185 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 337.

186 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 334.

187 - قرائتی،محسن، خمس و زکات،ص 152

188 - سوره توبه، آیه 103.

189 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 239.

190 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 403.

191 - وسائل، ج 6، ص 3.

192 - برگرفته از مغازی ترجمه مهدوی دامغانی، ج 3، ص 740.

193 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 331.

194 - سوره توبه، آیه 58 .

195 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 259.

196 - جامع الأحادیث، ج 9، ص 265.

197 - مستدرک الوسائل، ج 7، ص 123.

198 - مستدرک الوسائل، ج 7، ص 107.

199 - نهج البلاغه، نامه 25.

200 - تحریر الوسیله، ج 1، ص 343.

201 - تحریر الوسیله، ج 1، ص 343.

202 - در قسمت احکام زکات، نحوه محاسبه این هزینه ها،به طور کامل توضیح داده شده است.

ص:72